॥ अथ नीतिशतकम् ॥

दिक्कालाद्यनवच्छिन्नानन्तचिन्मात्रमूर्तये ।

स्वानुभूत्येकसाराय नमः शान्ताय तेजसे ॥ १ ॥

I. ( a ) दिकालानवच्छिन्नाय चिन्मात्रानन्तमूर्तये , Bo . ( 6 ) ● भूल्ये ° ; भूत्यै ०

Be . Bo . S. W. L. D. X. G. साराय ; मानाय D. Bon . N

STANZA I. - The first line forms a compound which may be

analysed in two ways , ( a ) as consisting of three adjectives f

लायनवच्छिन्न , अनन्त and चिन्मात्रमूर्ति , or ( 6 ) as a Bahuvrihi with मूर्ति as

its second member , and all that precedes as the first , that pre

ceding member being itself a compound of three adjectives .

The substantial meaning is the same in both cases . The com

mentary seems to take the former of the two modes . Pa

space and time . if seems to refer to ¶¸ öŠ& c . Compare S'â

riraka Bhashya ( Bibl . Ind . Ed . ) p . 64 and gloss of Govind Ânanda

thereon ( p . 65 ) , both of which are excerpted below . ATFOR =

unaffected , undefined , or to render it by an equally philosophical

term , unconditioned . The commentator says afy a

ष्यद्वर्तमानत्रिकालेषु च अनवच्छिन्नः अत एव अनन्तः अवच्छिन्न seems here to be

understood as meaning " divided " . But the meaning adopted

by us is closer to the philosophical acceptation , and that is a

reason for adopting it in such a passage as that before us . Thus

in the passage from S'ankara above alluded to , it is said - 4

धर्मो सह कार्येण कालत्रयं च नोपावर्तेते and Govind Ananda opens his com

ment on it thus . For the idea may be

compared Gregory Nyssen's description of the Divine Nature

quoted by the late Mr. Mansel in his Philosophy of the Conditioned

( p . 16 ) . " It is neither in place nor in time , but before these and

above these in an unspeakable manner , contemplated itself by

itself , through faith alone , neither measured by ages , nor moving

along with times . " seems susceptible of a two

fold interpretation , meaning either ( a ) to him who is the sole

essence of self - knowledge , or ( b ) to him whose sole ( or , perhaps ,

should be taken to mean principal here ) essence is self - know

ledge . The latter is adopted by the commentator , but without fur

ther explanation than an analysis of the compound . It would seem

to refer to the dogma of the Bralima being pure knowledge . Comp .

S'ârîraka Bhashya p . 808 , and Brihadaranyaka Upanishad ( Bibl .

Ind . Ed . ) pp . 198 , 205. The former interpretation , which I think

preferable , would refer to the doctrine of the Unity of the Supreme

and Individual soul , since what we know when we know our

selves truly is the Brahma . Compare Vivekachudamani , a Vedân

tic work ascribed to S'ankaracharya and recently published at

Calcutta . Stanza 281 : श्रुत्या युक्त्या खानुभूत्या ज्ञात्वा सार्वात्म्यमात्मनः ।

कचिदाभासतः प्राप्तस्वाध्यासापनयं कुरु || Compare too स देवदत्तीय ( ? orig . ती अमे )

मितीह वैकता विरुद्धमौशमपास्य कथ्यते || यथा तथा तत्त्र मसीति वाक्ये विरुद्धधर्मानुभयत्र

हिला | संलक्ष्य चिन्मात्रतया सदात्मनोरखण्डभावः परिचीयते बुधैः || एवं महावाक्यशतेन

कथ्यते ब्रह्मात्मनोरक्यम खण्डभावः || स्वानुभूति , स्वानुभव , आत्मानुभव & c . are common

expressions in the Vedântic philosophy . T is often called .

See S'âriraka Bhashya p . 327 , 792 & c . The Vairagyas'ataka ( where ,

according to some copies , this Stanza also occurs ) and some copies

of the Nitis'ataka read for T. See as to that the note ,

Vairâgyas'ataka St. I. Bohlen says " Pro . Tin Cod . B.

male H scriptum est . " But according to the explanation given

in the notes to the Vairâgyas'ataka the ' male ' may be demurred

to . - Anushtub .

यां चिन्तयामि सततं मयि सा विरक्ता

साप्यन्यमिच्छति जनं स जनोग्यसक्तः ।

अस्मत्कृते च परितुष्यति काचिदन्या

धिक्तां च तं च मदनं च इमां च मांश्च ॥ २ ॥

II . ( a ) ( वे ० ; न P. R. ( 6 ) ° प्य ° ; चा ०. Bo . Be . P. B. सतः ; रक्तः

Be.n. ( c ) च ; पि . P. R. Be.n , Bo.n. ० तु ° ० ; शु . ० X. ( d ) भिक्तां च

तंच ; वित्तं च तोच . W.

St. II . The commentator relates the following anecdote on

this Stanza . Once upon a time , king Vikrama happened to come

into possession of a certain fruit which rendered immortal any

one who ato it . Vikrama gave it to a Brahmin , the Brahmin

to " king Bhartrihari , the protector of many people . " Bhartri

hari gave it to his wife , she to her paramour ; and he in his

turn to a sweetheart of his , in whose hands Bhartrihari saw the

fruit . That was the occurrence which inspired this Stanza . The

other commentator Râmarshi makes no mention of Vikrama in

this connexion , but represents a Brahmin as giving the fruit to

Bhartrihari , he to his wife , and so forth . His noticeable ;

it is equivalent to महिपयकविरागवती being an instance of the वैषयि

K¶¶¶ ( Siddh . Kaym . Târân . Ed . I. 307 ) . renhà ricgrua is not

quite clear . The commentator says मदर्थेपि काचन स्त्री मया सह सङ्गी

vẫav gâ nafa da aff . Râmarshi ( V. S. 105 ) says T

स्कृतपि अस्मदर्थेवि परितुष्यात समानन्दति अस्माखेव अनुरक्ता भस्मानेव अभिलपतीत्यर्थः .

But these explanations are hardly satisfactory . As it stands , it

perhaps may be taken to mean " is delighted with all I do . " But

the reading of X. is very much better . The hiatus at is

worthy of note . Grammatically not incorrect , ( see Siddh . Kaun .

II . 22 ) it is disapproved of by writers on Rhetoric . See Kavya

dars'a ( Bibl . Ind . Ed . ) p . 430 and Kavya Prakas'a 155. - Vu

santatilaká ..

अज्ञः सुखमाराध्यः सुखतरमाराध्यते विशेषज्ञः ।

ज्ञानलवदुर्विदग्धं ब्रह्मापि नरं न रज्जयति ॥ ३ ॥

III . ( 6 ) विशे ; ° अशे ० . K. Be.n. ( c ) लवदुविंद ; लवलेशद ° D.

( d ) . पिन ० ; पितं न ° C. T. S. I. W. X. D.E.G.

St. III . - The commentator explains by fiz arrogant ,

Rightly ; compare Kadambarî p . 157. ( Târânàth's Ed . ) ; also Pra

sannaraghava Nataka p . 16 ( Calc . Ed . 1872 ) where Ravana calls

the Bard who says he does not know him कतिपयग्रामटिकापर्यटनदुविंदग्भ .

Rámarshi explains it by दुखनुर : अर्धवलित इत्यर्थ : whioh is also admis

sible , imperfectly ( lit. badly ) clever , or educated . ' Râmarshi's

other explanation is : which is not clear , and for

which authority is required . Comp . " Little learning is a dangerous

thing . " It may be mentioned that the Stanza as spoken in conver

sation contains the which our text has omitted . - Âryd .

प्रसद्य मणिमुदरन्मकरवचदंष्ट्राकुरा

समुद्रमापे संतरेत्य चलर्मिमालाकुलम् ।

भुजङ्गमपि कोपितं शिरासे पुष्पवद्धारये .

न तु प्रतिनिविष्टमूर्खजनचित्तमाराधयेत् ॥ ४ ॥

IV . ( a ) °ाङ्क ० ; ° ट्रान्त ° F. N. ( 6 ) ● रेमचळदू ° ; ● रेचपळटू ° Bo . Be .

● रे प्रचुरहू . ° W. G. ( where च for चु ) . ० रे चालमू ° K. ° रेत्मसरदू °

P. See further Be.n. ( d ) र्ख ; ०६ R.

St. IV . - ig . - MEC can scarcely be equivalent to “ un

developed " here as in Chandakaus'ika p . 89 ( Calo . Ed . ) or in

Uttararâmacharita p . 62. It probably means " sharp " as in tiger

a in the S'akuntala . Râmarshi renders it by s .

It would be an easier reading , but भङ्गुर occurs also in Pras

sannarâghava p . 21 and the passage quoted in Das'artpava ,

loka P. 121. ( Hall's Ed . ) also in Mahânâțaka p . 92 and again

p . 100. Comp . in Vairagyas'ataka Stanza 68. On a

, see infra note to St. 63 . perverse , head - strong in a

contrary opinion . Comp . in Vairâgyas'ataka Misc . St. 19 .

-Prithri .

लमेत सिकृतासु तैलमपि यत्नतः पीडयन्

पिवेच मृगतृष्णिकास सलिलं पिपासार्दितः ।

कदाचिदपि पर्यटशशविषाणमासादये

न तु प्रतिनिषिष्टमूर्खजन चित्तमाराधयेत् ॥ ५ ॥

V. ( a ) ° भेत ; ' भेच . X. C.S. I. W. G. ( b ) ° कास सलिलम् ; काजल -

मयम् . B. ( c ) ये ; ०.८० . I. W. ( a ) ० र्ख ० ; ०६०.R.

St. V. - compressing , wringing . For compare

Patanjali's Mahâbhâshya I. , 1 , 2 p . 38. ( Banâras Ed . ) where it is

said एका च सिकता बैलदानसमर्थां तत्समुदायच खारीशतमप्यसमर्थम् O॥ शाविषाण

the following Stanza may be quoted एत्र वन्ध्यासुनो याति खपुष्पकृत

शेखर : 1 मृगतृष्णाम्भसि स्नातः शशशुक्रधनुर्धरः which brings together

the expressions most in use to signify things which do not

exist . For the idea of this Stanza somewhat differently expres sed .

Comp . Bhâminivilâsa I. , 93 , 96. - Prithvi ,

ज्यालं बालमृणालखन्तुभिरसी रोडुं समुज्जृम्भते

छेत्तुं वज्रमणीशिरीषकुसुमप्रान्तेन संनद्यते ।

माधुर्यं मधुविन्दुना रचयितुं क्षाराम्बुधरेरीहते

नेतुं वाञ्छति यः खलान्पथि सतां सूक्तैः सुधास्यन्दिभिः ॥ ६ ॥

VI . ( a ) व्या ० ; बा ° I. ° डज़ ; अ ● ० ( ° ज्ज ° ? ) G. ( 6 ) छे ० ; भे ०

Bo.n. K. D. M. N.P.R. - शि ° ; ° णिं शि . K. Be.n. N. ● णीश . ०

स.- ~ ° झते ; ° ह्यति . Be . Bo . K. D. N. ( c ) . क्षा ० .; क्षी ० . Bo . ( d ) खळा

न्याये सताम् ; सत पथि खलान् . Bo . Be . K. D. M. R. P. - The whole

fourth line is मूर्खान्यः प्रतिनेतुमिच्छात बळाव्सूक्तैः सुभास्यन्दिभिः in N.

St. VI .. The commentator takes this to mean serpent ,

which may find some justification in St. 91. Elephant , however ,

is ' a preferable rendering see St. 91 and St. 17. a . The

commentators render this by 5 , I am not aware of any other

use of the word in this sense . Does it mean ' set to work ' re

ferring to the yawn which precedes a recommencement of work

after exhaustion ? is given as meaning in the

Medini Kosh . A friend suggests that it may be from one

meaning of H viz . to spread , and that this may mean spreading

out of energy , i . e . , work . But I am not sure of either meaning .

And this latter meaning itself seems to be got by a figure from

the sense of " yawning " which alone is given at Siddh . Kaum .

II . 57. - S'Ardúlavikriḍita .

स्वायत्तमेकान्तगुणं विधात्रा

विनिर्मित छादनमज्ञतायाः ।

विशेषतः सर्वविदां समाजे

विभूषणं मौनमपण्डितानाम् ॥ ७ ॥

VII . ( @ ) ° यत्त ; ° यन्त ° Bo . मुणम् .; हितम् . Be . Bo . K. D. P.R.

N. ( b ) . ° ज्ञ . ° ; ° ज्ञा ° B. ° क्ष ° . K. Over छाद , साध is written in G.

St. VII.-T. The commentary is somewhat obseure . It .

says एकान्तगुणरहस्यं तदेव मौनम् . एकान्त means certain , invariable .

Comp . Raghuvans'a II . 57. For the use of TT comp . Magha

XVI . , 42. On TT Ramarshi adds Âfaât Acenidata which is not

quite correct . - Âkhyánukí .

यदा कहिं द्विप इव मदान्धः समभवं

तदा सर्वज्ञोस्मीत्यभवदवलितं मम मनः ।

यदा किनसकाशादवगतं

तदा मूर्खोस्मीति ज्वर इव मदो मे व्यपगतः ॥ ८ ॥

VIII . ( a ) द्विप ; गज . N. ( A.P.R. ) ( c ) ( ° हुध ; ° हुरु ; A. K. ) ° दव ० ;

● दवि ° L. Bo Be ( d ) अर ; वन S. Bo.n.

St. VIII . - I am inclined to take as equal to fº

to mark distinctly the contrast with the third line . The com

mentary says किंचिज्ञोहमपि किंचिन्जानामीति द्विप इव करीव मदान्धः समभवम् .

But sa refers , I think , not to the speaker's estimate of him

self at the time of his ' blindness , ' but to the fact as he sees it

after his ' intoxication ' has left him . The commentary does , I

think , some violence to the original . The donble meaning of

will be noted . The last line is much condensed and requires

words to be supplied . - S'ikharint .

कमिकुलचितं लालाहिलं विगन्धि जुगुप्सितं

निरुपमरसप्रीत्या खादभरास्थि निरामिषम् ।

सुरपतिमपि श्वा पार्श्वस्थं विलोक्य न शङ्कते

न हि गणयात क्षुद्रो जन्तुः परिग्रहफल्गुताम् ॥ ९ ॥

IX . ( a ) ° लचितम् ; - ° ळशतम् . D. ° न्धि ; र्हितम् . C. W. ° र्हित . L. G. ( b )

रस . रसम् C. S. I. W. Bo . Be . X. खादन्न ; स्वादन्न ° P. R. ° साधन

Bo.n. खादन्ख ०. N. ( e ) न ; वि ०. K. D. R. P. The whole line is

सुरपतिमिव पार्श्वस्थं श्वा सशङ्गितमोक्षते . in Ben . ( d ) न हि गणयांत क्षद्रो जन्तुः ;

गणयाते न हि क्षुद्रो लोक : Be.n. जन्तु :; मैत्री . R. P.

St. IX . - This Stanza occurs also in the S'ântis'ataka see Kavya

sangraha p . 307 , gª = has any fear , or misgiving ( i . e . that he is

doing anything mean ) raff says Râmarshi . This does

not seem to be correct . On the reading , Râmarshi says ,

न विश्वमिति एतद्ग्रहीष्यतीति मन्यते इत्यर्थः , परिग्रहः = that which is accepted or

possessed . - Húrini .

शिरः शावै स्वर्गारपतति शिरसस्तत्क्षितिधरं

महीघ्रादुपदवनिमयने श्वापि जलधिम् |

अधो गङ्गा गङ्गा सेयं पदमुपगता स्तोकमथवा

विवेकभ्रष्टानां भवति विनिपातः शतमुखः ॥ १० ॥

X. ( a ) गीत ; O गेम् . I. W. Bo . G. पताते शिरसस्तन्क्षि पशुपतिशिरस्त :

क्षि . ०T . Bo.n. P. R. N. पतति शिर सीतः क्षि ० . Bo . Be ( 6 ) महीघ्रा ; गिरी

न्द्रा . ° P . R. ( 0 ) अवो गङ्गा सेयम् ; भवो गझक्षेपम् . G. I .. Be.n. अधोधो गङ्गेय

म् . T. Bo . Be . P. B. अथो गञ्जा सेयम् . N. पद ; मह ० : W. ° मथवा ; ° म .

बुना . T. ( ३ ) ' खः ; ° खैः . Bo . Be .

St. X. - t is equivalent to " no wonder . " In this sense

the expression is a common one . Comp . Malati - Madhava p . 115 .

( Bombay Sans . Classics ) Kâvyadars'a II . , St. 121 , and the gloss

on it , or Uttararâmacharita p . 142. The idea of this Stanza ap

parently shocks the commentator's orthodoxy and he says

गङ्गादृष्टान्ती युक्तो नैव तथापि एकदेशी पतनार्थमुक्त : But Ganga is described

as having become arrogant in the Ramayana ( Balakânda XLIII .

6. Bomb . Ed . ) विशाम्यहं हि पाताळं लोनसा गृह्य शंकरम् | तस्यावळेपनं झाला

F & F H ¥ ¶FCT : { t & c . The commentator's explanation of the third

line is not quite satisfactory . Ilaving come down to he

proceeds एवं जलमनीः पदं स्थानं प्राप्तम् || सा इयं गङ्गा स्तोकं क्षुद्रं पदं शतमुखैः

AT : should be construed with . " Thus the

Ganges has come down to a low position . " The double entendre

on : and AF is to be noted . How Bhagiratha got the

Ganges to S'iva's head , thence to the Himalaya , thence to the

earth , and thence to the nether world , and how her waters there

sanctified the offspring of Sagara , is well known . For the whole

story see Ramayana loc cit . According to that work ( St. 75. ) the

Ganges गगनाच्छंकरशिरस्वती भरणिमागता || शतमुख applies literally to

the fall of the river , and to that of the man who is lost to all

sense of right and wrong it applies in the sense of a variety of

ways . S'ikharini .

शक्यो वारयितुं जलेन हुतभुक्छत्रेण सूर्यातपो

नागेन्द्रो निशिताङ्कुशेन समदो दण्डेन गोगर्दभौ ।

व्याधिर्भेषजसंग्रहश्च विविधैर्मन्त्रप्रयोगविष

सर्वस्यौषधमस्ति शास्त्रविहितं मूर्खस्य नास्त्यौषधम् ॥ ११ ॥

XI . ( a ) ° वछत्रेण ; ° क्छूपेंण . N. ( b ) गोगर्दभो ; गोदभ : N. ( c ) संग्रह वि

विधैर्म ; संग्रहेण विधिना म ° S. X. ' न्त्र ; ° न्त्रैः . I. W. Bo . T. N.

St. XI . - Mafit seems to mean sure of effect as if ordain

ed by the S'astras . Compare the somewhat parallel English ex

pressions without book " ( i . e . without authority ) and " in

print " ( Two Gentlemen of Verona ) and Gospel truth . " .

S'árdúlavikridita .

साहित्य संगीतकलाविहीनः

साक्षात्पशुः पुच्छविषाणहीनः ।

तृणं न खादन्नपि जीवमान

स्तद्भागधेयं परमं पशूनाम् ॥ १२ ॥

XII . ( c ) न ० ; त्य ° . I.

St. XII . - It is not easy to say whether stands

for two or three things . In one copy of the commentary it is

explained to be साहित्यस्य संगीतस्य कळा . And though साहित्य ( litera

ture , composition ) may , perhaps , be called a kalâ , it does not

appear eo nomine , nor apparently even by implication , in the

list of kalâs given in the gloss on the Kâvyâdars'a ( p . 433 ) . We

may , perhaps , take the compound as equal to three things , or

साहित्य and संगीतकला . जीवमान is noteworthy . I am indebted for the

explanation of it to Mr. Râjârâm S'astri Bodas of Elphinstone

College . It means " accustomed to live . " See Pânini III . , 2 ,

129. - Upajati .

येषां न विद्या न तपो न दानं

ज्ञानं न शीलं न गुणो न धर्मः

ते मर्त्यलोके भुवि भारभूता

मनुष्यरूपेण मृगाश्चरन्ति ॥ १३ ॥

XIII . ( a ) ये ; ए ° , W. Bo . G. ( b ) ज्ञानं न ; न चापि . S. X. ज्ञानं च .

Bo . G. ( c ) मर्त्य , मृत्यु . I. W. S. T. X. G , भुवि ; भव . W. Bo . X. G.

St. XIII . must be construed with and with

HITH . The commentary is not quite explicit . - Upajáti .

वरं पर्वतदुर्गेषु भ्रान्तं वनचरैः सह ।

न मूर्खजनसंपर्क : सुरेन्द्रभवनेष्वपि ॥ १४ ॥

XIV . ( a ) पर्यंत ; गहन . K. Ben . भ्रान्तम् ; क्रान्तम् . W. ( b ) नमू ० ;

नो मू ० . S. X. Bon . संपर्क :; संसर्ग : Bo . Be . K.

St. XIV . , Comp . in Magha I. 2. or Raghuvans'a

II . 18. - Anushtub .

इति अज्ञनिन्दाप्रकरणम् ॥

अथ विद्वत्प्रशंसा |

शास्त्रोपस्कृत शब्द सुन्दर गिरः शिष्यप्रदेयागमा

विख्याताः कवयो वसन्ति विषये यस्य प्रभोर्निर्धनाः |

तज्जाडयं वसुधाधिपस्य कवयो यर्थं विनापीश्वराः

कुत्स्याः स्युः कुपरीक्षका न मणयो यैरर्घतः पातिताः ॥ १५ ॥

XV . ( a ) ० इयप्रदेया ; योदेश Be Bo.n. ● व्याः प्रदेया Bo . ( c ) कवयो

था ; सुधियो ह्य ● Bo . Be . D. K.F. M. R. P. सुभियस्त्व ° . N. ( d ) ° स्या :;

• सा : Bo . K. W. D. Be . सा . M. स्या . R. स्यु :; ते . म . का न ;

● कैर्न . T. M. Bon . D. N. ° का हि . L. W. X. F. G. ° कोई . S. Bo . Be .

K. ° ६ ° ; ° र्ध्य ° . S. I. Be Bo . X. F. G. ०६ ° W. K. Ben . P.R.

St. XV .- = refined , polished , explained by the com

mentator as रणभन : श : शक्ष r : which gives

the substantial meaning . See Pânini VI . 1 , 137-9 . Râmarshi has

उपस्कृता अलंकृता ये शब्दा : - प्रदेय the commentator explains by दत्त which

may be justified by Panini III . , 3 , 113. Compare the similar use

of the kritya affix in the following Stanza of the Prasannaraghava

Nataka Act IV . p . 79. It is spoken of Paras'urâma :

वेध्यं कौञ्चमहीधरस्य शिखरं देयं भरित्रीतलं

प्रत्यप्रक्षितिखण्डदण्डनविभिक्रीडाविभयोम्बुभिः ।

जेयस्तारक सूदनो युभि करक्रीडाकुठारस्य च

च्छेदां यस्य बभूव हैहयपतेरुद्दामदीः काननम् ॥

Rámarashi has दातुं योग्या आगमा वेदा : -सत् , = the fact of living ; तस्य

must be supplied to answer to , Râmarshi .

S'árdúlavikridita .

हर्तुति न गोचरं किमपि शं पुष्णाति यत्सर्वदा

द्यार्थभ्यः प्रतिपाद्यमानमनिशं प्राप्नोति वृद्धिं पराम् ।

कल्पान्तेष्वपि न प्रयाति निधनं विद्याख्यभन्तर्धनं

येषां तान्प्रति मानमुज्झत नृपाः कस्तैः सह स्पर्धेते ॥ १६ ॥ .

XVL . ( a ) ० ९ ; तु ०. D. शम् ; सम् . Bo . Be . K. यत्सर्वदा ; सर्वात्मना .

M. ( b ) डा ० ; c ण्य ° Bo . K. Be . D. M. N. ल ° Bo.n. ° roM .

वृ ° ; र ० X. प्राप्नोति वृद्धि पराम ; वृद्धिं परी गच्छाते . M. ( c ) ० ० ० ख ० . K

Ben . ( d ) मुज्झतनृपाः ; ° मृच्छतिनृप : K. Ben . सह ; समम् Bo.n.

St. XVI.-t. For the root in this sense . Comp . S'âkun

tala passim , Vairagyas'ataka St. 34 , and many other places i

Râmarshi renders by . But as a compound it is given by

Amara as a synonym of . It may also be rendered literally by

" end of a kalpa , " a familiar period of time in the Purâņas . The

meaning on both of these last interpretations is the same , --

जन्मसहगामित्वान् says Ramarshi . Comp . विद्या कुळजवभूरिय जहाति नो जन्म

and Kumara I. 30 . Pride , high sense of one's own

greatness . गोंचरम् = ¶ says Râmarshi " within the scope "

generally , however , is its usual meaning now . - S'árdúlavikríḍita .

अधिगत परमार्यान्पण्डितान्मावमंस्था

स्तृणमिव लघुलक्ष्मीनैव तान्संरुणद्धि |

अभिनवमदलेखाश्यामगण्डस्थलानां

न भवति विसतन्तुवरण वारणानाम् ॥ १७ ॥

XVII . ( ०. ) श्याम ; इयान . Bo.n. ० ळा ; ° ली . L. Be . Bo . G.

St. XVII . - The commentator construes with a saying

दीर्घतृणैस्तु मार्गरोधो भवति । लघुनृणैनै भवति तनुच्छम् ॥ If 40 , would not the

poet have said & c . Râmarshi's interpretation is not like

the above . Râmarshi understands with this Stanza .

परमार्थ he renders by भगवन्तत्वं संसारयाथात्म्यं वा . - Malini .

अम्भोजिनीवननिवासविलासमेव

हंसस्य इन्ति नितरां कुपितो विधाता |

न त्वस्य दुग्धजलभेदविधौ प्रसिद्धां

वैदग्ध्यकीर्तिमपहर्तुमसौ समर्थः ॥ १८ ॥

XVIII ( 4. ) निवासविळासमेव ; निवासविळासहेतुम् . K. Bo.n. विहारविळासमेत्र :

N. ( 6. ) हंसस्य हन्तुमपरामपि तो विधाला . K. Be.n. ( except विधता for विभाला ) .

( ८ ) नल ; नोव ० . K. Ben . नम्व ० . M. सिद्धाम् ; शस्ताम् . K. Be.n.

( d ) वैदग्ध्य ; वैदोग्य . Bo.n. वैदग्भ Be . Bo . D. W. G. °° ; ° न्तु ° Bo .

Be . K. समर्थ :; विभाता D.

St. XVIII . - For the second line compare Panchatantra ( Bomb .

Sans . Classics ) I. p . ‡ and Bhámintvilasa I. 12. The idea is

very common in our poetry . - Vasantatilaká .

केयूरा न विभूषयन्ति पुरुषं द्वारा न चन्द्रोज्ज्वला

न स्नानं न विलेपन न कुसुमं नालंकृता मूर्धजाः ।

वाण्येका समलंकरोति पुरुषं या संस्कृता धार्यते

क्षीयन्ते खल भूषणानि सततं वाग्भूषणं भूषणम् ॥ १ ९ ॥

XIX ( a ) न दि ० ; ° णिन . N. ° रा ; ° री . D. ° ळा ; ° ली D. ( 6 ) न कुसमम् ;

सुकुमुमम K. Be.n. न च धनम् . D.

( c ) ये ; गे ० . Bo.n. पुरुषम् ; कृतिनम् K. Bo Be ( d ) खजु ;

● खिळ . S. W. X. Bo . Be . G. N. भूषणम् ; न क्वचित्ं . P. R.

St. XIX . --Sardūlavikridita .

विद्या नाम नरस्य रूपमधिकं प्रच्छन्नगुप्तं धनं

विद्या भोगकरी यशः सुखकरी विद्या गुरूणां गुरुः ।

विद्या बन्धुजनो विदेशगमने विद्या परं दैवतं

विद्या राजसु पूजिता न हि धनं विद्याविहीनः पशुः ॥ २० ॥

XX . ( 0 ) परं दैवतम् ; परा देवता . S. I. X. N. परं देवता W. ( 4 ) ° जिता ;

● ड़पते Be.n. M. R. P. N. न हि ; न तु L. W. T. शुचि Be . K. ° नम् ;

° नी . W. ही ० ; ००. B.

St. XX . - नाम is an idiomatic equivalent to " indeed , " and is

in very common use . Compare Bhavabhúti's well known words

ये नाम कैसिदिह नः & o , or the equally well - kuown न नाम शरासनम् of

the Vikranorvashi , and various other places प्रच्छन्नगुप्तम - प्रच्छन्नं यथा

स्यान्तथा गुप्तम् Rámarshi has मच्छन्नं च तद्भुतं च . It means carefully pro

tected . On गुरूणां गुरु :, the commentator has the following क्षुद्रगुरवः

सर्वविद्यासपूर्णप्राज्ञ प्रष्टुमायान्ति स माज्ञौ गुरूणामपि गुरुः ॥ अथ च गृणाति हितमुपदिशाते

इति गुरुरिति गुरुपदव्याख्यानमती हितकर्त्री विशेष . This is too far - fetched ,

and not free from difficulties . गुरूणां गुरु : is simply greatest of the

grent , गुरु is feminine ( Panini IV . 1 , 44 ) . For the genitive ses

Pánini II , 3 , 41. राजसु is understood by the commentator as a Lo .

cative , which is probably right . But it is somewhat difficult to

account for it , having regard to Panini II . , 3 , 67. To suit this

rule t might be taken as a compound going with

पूजिता . - S'árdilavikridita .

क्षान्ति श्रेद्वचनेन किं किमरिभिः क्रोधोरित चेद्देहिनां

ज्ञातिवेदनलेन किं यदि सुहृदिग्यौषधैः किं फलम् ।

किं सर्पैर्यादि दुर्जनाः किमु धनैर्विद्यानवद्या याद

व्रीडा चेत्किम भूषणैः सुकविता यद्यस्ति राज्येन किम् ॥ २१ ॥

XXI . ( a ) क्षा ; शा ० T. ० हूचने ; ° कवचे ० . Bo . Be . N. ( 6 ) ०३ :;

०३ :. X. ( ० ) ०१०,०३० . T. ° नाः ; ° नः Ben . ( d ) नै : स ; जैन Be.n.

St. XXI . - The commentator says देहिनां प्रणिनां यदि शान्तिः क्षमा

वर्तते तदा साम्लनवचनेन किं प्रयोजनम् तथा च क्रोधोक्ति तर्हि अरिभिः शत्रुभिः किम् ॥

ज्ञातिश्वेदनलेन किम् । दायादा : सहजारय इति वर्तते || ज्ञातयो यदा निन्दादिवरुषं

वदन्ति तेनैव दाही भवति भन्नेः किं प्रयोजनम् || •••• यदि नीडा कब्जा असत्कर्मसु

वर्तते तदा तदेव भूषणमितरभूषणैः किम् ॥ Compare Stanza 55 below .

The meaning of the questions is - What more of good or evil ( as

the case may be ) can accrue from the one than from the other ?

This Stanza also occurs at Kâvyasangraha p . 2. - S'árdúlavikríḍita .

दाक्षिण्यं स्वजने दया परजने शाठ्यं सदा दुर्जने

प्रीतिः साधुजने नयो नृपजने विद्वज्जनेप्यार्जवम् ।

शौर्यं शत्रुजनें क्षमा गुरुजने नारीजने धूर्तता

ये चैवं पुरुषाः कलासु कुशलास्तेष्वेव लोकस्थितिः ॥ २२ ॥

XXII . ( a ) ० र ० ; १ र ० . Bo Be K. N. सदा ; जने M. ( 6 ) प्रो ° ; नो

T. नयो ०-० वम् ; क्षमा गुरुजने नारीजने धूर्तता . K. Be.n. P. R. M. स्मयः

खलजनेवि ° - वम् ०. D. Bo.n. ( where ° डज 0 for ) य ° ला ° C.

S. W. Bo . X. Be . T. D. ० चा ० N. ( ० ) क्षमा गुरुजने ; स्मयः खलजने K.

Be.n. P. R. M. नारीजने धूर्तता ; विब्जने चार्जवम् K. Ben . M. R.P.

( in which two ° वा ° for ° चा ० ) . कान्ताजने पूर्तता . N. ( d ) चै ° ; ले ०

K. Be.n. तेवेव ; तेष हि . S. P. R. Bo.n. ° क ; ० ० के . W. ° तिः ; ° तः . K.

St. XXII . - कला is art , in both senses of the word . “ On them

rests the world . " i . e . Without these qualities , society would

be in disorder . Rāmarshi renders लोके स्थितिः by जीवनमयार्दा ..

-S'árdúlavikridita .

जाडचं थियो हरति सिञ्चति वाचि सत्यं

मानोन्नतिं दिशति पापमपाकरोति ।

चेतः प्रसादयति दिक्षु वनोति कीर्ति

सत्संगतिः कथय किं न करोति पुंसाम् ॥ २३ ॥

XXHI . ( c ) . चेत :; चित्तम T.

St. XXIII . is a curious phrase . For y compare

the similar use of ' say ' in English Poetry and see Bhâmini

vilása I. , 119. Ramarshi supplies -Vasantatilakú .

जयन्ति ते सुकृतिनो रससिद्धाः कवीश्वराः ।

नास्ति येषां यशः काये जरामरणजं भयम् ॥ २४ ॥

XXIV . ( a ) सिद्धा :; वैद्या : K. Ben . ( 6 ) येषाम् ; तैषाम् 1S , W. X. N.

● जंभयम् ; जन्मभिः K. D. Bon . जन्मभीः M.P.R.

St. XXIV.- . See Kavya Prakas'a p . 1 ( Calc . Ed . by

Mahes'achandra Nyåyaratna ) Rimarshi

renders it by a perfect in the rasas . or senti

ments , masters of style , capable of ruling the passions and feel

ings of men . Râmarshi renders f by CIT . - Anushṭub .

सूनुः सञ्च्चरितः सती प्रियतमा स्वामी प्रसादोन्मुखः

स्निग्धं मित्रमञ्चकः परिजनो निःक्लेशलेश मनः ।

आकारो रुचिरः स्थिरश्च विभवो विद्यावदातं मुखं

तुष्टे विष्टपहारिणीष्टदहरौ संप्राप्यते देहिना ॥ २५ ॥

XXV . ( 6 ) नि ० : ; नि ० 8. ( a ) विष्टपहारिणीष्टद ; विष्टपकष्टहारिणि S. विष्टपहां

रिणिमद W. विष्टपहारिणि सात Bo . X. ( where : for ● णि ० ) ● प्राप्

● वाद्य ०. S. ० पद्य ० . X. ० ना ; ० नाम 8 .

St. 7. - One copy of the commentary renders feet hy

स्वर्गवासिनि another by स्वर्गसंतोषकारिणि . But विटप is not a synonym

◆ of but of T ( Amara II . , 6 ) TT is ( Amara I. , 6. )

Again it is not shown how हारिन् moans निवासिन् संतोषकारिन् is

more correct . The compound means attractive to the worlds ,

that is to say , joy of the worlds . - S'árdulavikriidta .

प्राणाघाताभिवृत्तिः परधनहरणे संयमः सत्यवाक्यं

काले शक्त्या प्रदानं युवतिजनकथामूकभावः परेषाम् ।

तृष्णास्रोतो विमङ्गो गुरुषु च विनयः सर्वभूतानुकम्पा

सामान्यः सर्वशास्त्रेष्वनुपहतविधिः श्रेयसामेष पन्थाः ॥ २६ ॥

XXVI . ( a ) ० णा ; ° ण्या ° . R. P. ° तान्त्रि ° ; तैनं ०. Bo.n. ( ० ) ० यः ;

° ति : Bo.n. ° ता ; ते ° B .. ( d ) . विधिः मतिः Bo.n. गतिः P. ॰ष ०६ .

C. W. Bo . Be . G.

Št . XXVI .— [ is equivalent to . Grammatically it is

to be explained probably by the Värtika यकृत्यादिभ्य उपसंख्यानम् 806

Siddh . Kaum . I. , 270. M : an fakŵâu riya : ( com .

mentary ) . The last line may be thus rendored . This is the path

to happiness which is common to all the S'âstras and which

violates no rules or ordinances . For : comp . Vairâgya

s'ataka 45. — S'ragdhará .

प्रारभ्यते न खलु विघ्नभयेन नीचैः

प्रारम्य विघ्नविहता विरमन्ति मध्याः |

विः पुनःपुनरापे प्रतिहन्यमानाः

प्रारभ्य चोत्तमजना न परित्यजन्ति ॥ २७ ॥

XXVII . ( a ) मा ० ; आ . T. ( 6 ) विह ० ; हि ° . N. ° ह ° ; ° हि ° . L. W.S.

( ० ) विप्रैः सहस्रगुणितैरवि इन्यमानाः in Bon . विमुहुर्मुहुरपि प्रतिहन्यमानाः in

N. ( 2 ) भाषी ; ° भ्यरू ० . X. S. T. G. ° भ्यमु ° W. ब् ° I. ॰ब्धमु ० .

Bo . Be . N. जना ; गुणा . Bo.n. N.

St. XXVII . - See Mudrârákshasa Act III . , p . 79. But see too

Das'arúpâvaloka ( Hall's Ed . ) p . 62. - Vasantatilaká .

प्रिया न्याय्या वृत्तिर्मलिनमसभङ्गेप्य सुकरं

वसन्तो नाभ्यर्थ्याः सुहृदपि न याच्यः कृशधनः ।

विपद्युचैः स्पेयं पदमनुविधेयं च महतां

सतां केनोद्दिष्टं विषममसिधाराव्रतमिदम् ॥ २८ ॥

XxVIII . ( 6 ) स ° ; भ ° Bo . Be . S. K. M. X. P.R. The first six

of these have the second line of this stanza first and the first

second . P. R. have the third first , first second , and second third

( e ) स्थेयम् ; स्थैर्यम् . N. ( d ) ० रा ० , ०४०. D.

St. XXVIII - fra : स्थेयम् retaining dignity in misfortune

ci a af says the commentator . Comp . Mâgha IX . , 5 .

is here used in the sense of dictated . Comp . Mâlati

Madhava p . 188 . Here the commentator renders this

by . Under Stanza 64 where it occurs again he has

धारावल्कठिनम् which is more close , although for कठिनम् , नीव ought to

be substituted , as this latter epithet indicates the similarity and is

applied frequently to , see for instance Kadambari ( Târân . Ed .

p . 340 ) . In the Departmental Second and Third Books the com

ponnd is explained in a slightly different way ( see the Glossaries

to those books ad finem ) . And though the former explanation

seems to be closer , the authority of Mallinâtha may be cited for

the latter . See under Raghuvans'a XIII . , 67 where he says

इदं चासिधाराषकुमगनुल्यवादासिधारननमित्युक्तम् Rámarshi here says असिधारा

खजभारा तद्द्वदुः शक्यम् and under St. 64he has असिधारायां खड्डधारायां व्रतं

: . For various meanings of see Muir's Texts Vol .

V. , 18 , 19 and Müller's Translation of the Rigveda I. , 225 , 231

2. - S'ikharipi .

इति विद्वत्प्रशंसा |

अथ मानशौर्यप्रशंसा |

क्षुरक्षामोपि जराकृशोपि शिथिलप्रायोपि कष्टां दशा

मायोपि विपनदीधितिरपि प्राणेषु नश्यत्स्वपि ।

मत्तेभेन्द्रविभिन्नकुम्भकषलग्रासैकबद्धस्पृहः

कि जीर्ण तृणमत्ति मानमहतामग्रेसरः केसरी ॥ २ ९ ॥

XXIX . ( 4 ) शिथिलमायोपि ; शिथिळप्राणोपि . D. Be . Bo . I. F. M. विगतप्रा

योपि . Bo.n. शिथिळःप्राप्मो ( सो ? ) ति . W. कष्टाम् ; दीनाम् . D. ( 6 ) °ोपि ; ° नीति .

T. ° ° ° भि ° . P. B. नश्य ° ; गच्छ ° . T.P.B. M. शाम्य ° D. ( ० ) मत्तेभेन्द्र ;

उन्मत्तेभ K. D. Be.n. X. कवल ; दलन . I. S. T. पिशित . N. बद्ध ; लब्ध . D.

St. XXIX.- after I means swallowing . The reading

for has a parallel in S'ringâras'ataka St. 59 ( Kavya

sangraha ) . ¶Ã¶great in self - respect or dignity compare

S'árdúlavikríḍita .

स्वल्पं स्नायुवसावशेषमलिनं निमसमप्यास्थ गोः

वा लब्ध्वा परितोषमेति न तु तत्तस्य क्षुधाशान्तये ।

सिंहो जम्बुकम मागतमपि त्यक्त्वा निहन्ति द्विपं

सर्व : कृच्छ्रगतोपि वाञ्छति जनः सत्वानुरूपं फलम् ॥ ३० ॥

XXX . ( 4 ) ° ल्पम् ; रूप M. N. वसावशे ; वशादशे ०. M. दशावशे

Be.n. K. गोः ; ° कम् . Be Bo . K. D. M.P.R. ( b ) तु ; च Be . Bo .

K. D. P. R. ( d ) ०६ :; म् . C. S. .

St. XXX . - FT = greatness , Comp . , Raghuvans'a VI . ,

21 and commentary of Mallinâtha on it . Râmarshi renders it by

f . It means T. See Vaijayanti noted at Vâsavadattâ p .

37. For the idea of the Stanza comp . Bhâminivilâsa I. , 49 .

-S'árdálavikrilita .

लाङ्गलचालनमधश्वरणावपातं

भूमौ निपत्य वदनोदरदर्शनं च |

श्वा पिण्डदस्प कुरुते गजपुङ्गवस्तु

धीरं विलोकयति चातैश्च भुते ॥ ३१ ॥

XXXI . ( a ) ° ro ; या . N.

St. XXXI , - चरणावपात . Ramarshi renders this by पादप्रसारं करोति .

The other commentator hast . It seems rather to

mean falling at [ another's ] feet . fuct = giver of food . Comp .

Panchatantra I. , 76 and Viracharita p . 81 , ( Calc . Ed . ) where

Malyavân is called पिण्डोपजीवी of Ravana . पुंगव TT comp . the syno

nymes , H , similarly used . - Vasantatilaká .

परिवर्तिनि संसारे मृतः को वा न जायते ।

स जातो येन जातेन याति वैशः समुन्नतिम् ॥ ३२ ॥

XXXII . ( a ) मृत :; मर्त्यः . P. R. The two lines exchange places

in K. I .. Bo.n.

St. XXXIL — Ññ³Ñ , revolving , rotating . The allusion is to

the ever - recurring birth and death in this world . AÅ GATĪT

मरणं पुनरा जननीजठरे शयनम् are familiar verses to the same effect .

( They are ascribed to S'ankaracharya . See Kavyasangraha 35 ) .– Kl

f . The particle at is idiomatically used in this way in questious

to add force to them , and may be rendered by ' indoed . ' Comp

Prasannaraghava p . 77 or Bhâminfvilása I. , 98 or Vairâgyas'ataka

St. 60. It is not , I think , the disjunctive here . It may be

noted that the word Et is also somewhat similarly used as in T

: in Vairâgyas'ataka St. 25 or in Kirâta I. , 31 and it is

further worthy of note that is het or STAH . See the quo

tation in Mallinâtha's commentary on Magha XVIII . , 1 and

Siddh . Kaum . I. , 55. In English too , the following expressions

may be compared . ' No such thing , ' ' By what manner of means

did he & c . " On the other hand , may not the word have some

connexion with the TT or TT of the Upanishads ? TT stands before

consonants and generally before vowels ; this might perhaps

lead one to suppose that is there a substitute by Sandhi for

( see for instance S'ârîraka Bhâshya p . 54 and gloss on it ) . But a

passage in the Kaushitaki Upanishad militates against this view .

See p . 19. ( Bibl . Ind . Ed . ) . See also the passage from the S'ata

patha Brâhmana quoted at 2 Muir's Texts 358 ( New Ed . ) . Since

writing the above , I have found that Dr. Kielhorn has explained .

the word differently and as a disjunctive . See Panchatantra I. , p .

7. notes ( Bomb . Classics ) . Anushṭub .

कुसुमस्तबकस्येव द्वे गती स्तो मनस्विनाम् ।

मूर्ध्नि वा सर्वलोकस्य विशीर्येत वनेथवा ॥ ३३ ॥

XXXIII . ( a ) द्वे गती स्तो मनस्विनाम् ; द्वयौ वृत्तिर्मनीषिणः . S. T. L. Be

Bo . D. M. N. P. R. ( in which last eight मनस्विनः for मनीषिणः )

द्वेवा वृत्तिर्मनखिन :. W. द्वे वृत्ती तु मनस्विनः K. Ben . ( 6 ) मूर्ध्नि वा सर्वलोकस्य ;

मूर्ध्नि सर्वस्य लोकस्य . I. सर्वलोकस्य वा मूर्ध्नि . K. Ben . मूर्ध्नि वा सबैलोकानाम् . D.

विशीर्येत वनेशवा ; शीते वेन एव वा . D. M. P. B. N. विशोर्येत वनेअपि . T. And

see further under stanza 104 .

St. XXXIII.After मूर्ध्नि सर्वस्य लोकस्य & word like तिथेत् or वर्तेत

should be supplied and then the construction becomes easy .

For : the reading of some of the copies compare Vira

charita 81 ( Trithen's Ed . ) . The idea of placing flowers and

garlands on heads is very common in Sanskrit Literature . In

stances need scarcely be quoted . We , however , could scarce

ly speak of such a thing in our days except in speaking of

ladies . - Anushtub .

सन्त्यन्येपि बृहस्पतिप्रभृतयः संभाविताः पञ्चषा

स्तान्प्रत्येष विशेषविक्रमरुची राहुर्न वैरायते ।

द्वावेव ग्रसते दिनेश्वरनिशाप्राणेश्वरौ भासुरौ

भ्रातः पर्वणि पश्य दानवपतिः शीर्षावशेषीकृतः ॥ ३४ ॥

XXXIV . ( a ) ° य : ; ° ' यो यो ° ° . . S , M. " ताः ; ' नः M. ; श ° C.

W. T. शा . D.

( c ) ० नैश्व ; वाक ०. N. ° सु ° ; ० ख ० . LT.K.P. R. Ben . N.

° स्क . ° W. Bo . N. M. ( a ) ° तः ; ° न्तः . I. Be Bo . G. ° न्तम् C. W.

० श्रीकृतः ; प्राकृतिः . W. T. D. M.N.

St. XXXIV.- . Denominative = see Panini III . ,

1 , 87. For Rahu's animosity towards the Sun and Moon , and

its cause see Matsya Puriņa chap . II . , 5 , 13 and 16. ; which

is the reading adopted has a parallal in Vairagyas'ataka , St. 35 ,

where also however there is a variant but not for this word

alone . : the commentator understands to mean insensate .

He says :: . The meaning will then be that

Rahu , although insensate , attacks only the Sun and Moon . On

this construction however , an IT or some word of like import

would seem to be necessary . : might also mean having re

volved . But neither of these meanings is quite satisfactory .

TO SHIT : 372 ; 345 : đã Iarad :. This is Râma

rshi's analysis of the last compound . But it does not seem to be

correct . f must first be taken as a Bahuvrihi and then the

should be joined on with the fr affix . ¶ is somewhat

remarkable . Râmarshi explains it as fat : where f

does still require explanation . It may be the ordinary Marathi

construction meaning ' unusual valour . ' I am not aware of any

parallel instance for this . But an exactly similar word is used

both at the end and beginning of compounds . See Kumara . I. 35

for a construction of that word parallel to the present . The

commentator understands the point of the Stanza to be that an

enemy should be destroyed root and branch and not only partial

ly . But on a review of the words used here and also of the

neighbouring Stanzas , the point seems to be that expressed in

the last line of Stanza 30. - S'árdúlavikridita .

षहति भुवनश्रेणीं शेषः फणाफलकस्थितां

कमठपविना मध्येपृष्ठं सदा स विधार्यते ।

तमपि कुरुते क्रोडाधीनं पयोधिरनादरा

दहह महतां निःसीमानश्चरित्रविभूतयः ॥ ३५ ॥

XXXV . ( a ) ०३० ; ० ण ° C. W. X. G. ( b ) ° पृष्ठम् ; कष्टम् . M.

वि : च . S. Be . Bo . X. D. P.R. N. ( c ) ० वी ; ० वा ० K. विरना ;

● निघिरा I. Bon . ° निधिरना ०. K. D. राद ° is omitted in I

St. XXXV.-TT. Compare Matsya Purâna CCLIX . 7

and Prasannarâghava p . 25 where it occurs in the form E

- This form occurs in some places but is not very

common . The following may be seen among other instances .

Bhâminîvilása I. , 69 , 12. Prasannaraghava p . 117. ( TE )

and p . 1.13 . ( ) . Malati - Madhava p . 177. It is an Avya

yibhava - compound with the Genitive case , and allowed only

with पारे and मध्ये . See Panini II , 4 , 18 कोड the commontator

takes to mean वराह . But how does the Tो ि make the कमठपोन

क्रांडावीन . १ क्रोड here meains भुजान्तर ( Amara II . , 77. Manushya

varga ) or उत्सङ्ग ( Kosha cited in Vasavadatts , Hall's Ed . p . 34 ) .

The meaning substantially is one corner of the ocean's ex

panse . Rámarshi correctly renders it मध्यभागैकदेशे . For the story

see Matsya Purána chap CCXLIX . 26-27 , or Ramayaņa ( Bomb .

El . ) XLV . 29 et seg . After describing the churning , the Ra

máyana proceeds , - प्रविवेशाथ पातालं मन्थानः पर्वतोत्तमः and then after

setting ont the prayer to Vishnu it says इनि श्रुवा दृषीकेश : कामढं

रूपमास्थितः || पर्वतं पृष्ठतः कृता शिश्ये तत्रांदभी हरि : || The point of the

Stanza is that cach of the great personages mentioned does

some remarkable act , and yet each later one outdoes each pre

' ceding one . भुहद्वैत्यद्भुते खेदे ( Amara Nänârtha ad finem ) . Here it is

भटुते Comp . Kāvyādarsa.commentary p . 184. पृथ्वि स्थिरा & o . which

is in the Mahánataka p . 9. Härint

बरं पक्षच्छेदः समदमघवन्मुक्तकुलिश .

प्रहारैरुद्गच्छद्दहलदहनोद्गारगुरुभिः |

तुषारा : सूनोरहह पितरि क्लेशविवशे

न चासौ संपातः पयसि पयसां पत्युरुचितः ॥ ३६ ॥

XXXVI . ( a ) पक्ष ; प्राण . D. Bo.n. M. R.P.N. ( 6 ) ह ; हु . S. Bo .

Bs . K. D. X. M. N. दहनी ; रुधिरो ° D. दलनो ° X. गुरु ; रुचि . L.

S. X. ( d ) पत्यु ° ; भर्तु ०. Bo.n.

St. XXXVI . - Both बहुल and बहल make good sense . For दहनो

नार comp . Viracharita . ( Trith . Ed . ) 37. तुषारा : सुनु : = Mainaka ,

son of the Himalaya , Kumârasambhava I. 20. The following

from the Ramayana explains the allusion here :

प्रत्युवाच हनुमन्तं वाक्यज्ञो वाक्यकोविंदम् । पक्षन्तः पुरा शैळा बभूवुः शीघ्रगा

मिनः ॥ ४० ॥ व्रजन्ति स्म दिश : सर्वो गरुडानिलरंहसः । ततस्तेषु प्रयानेषु देवसङ्घाः

संहस्रशः ॥ ४२ ॥ भूनानि च भयं जग्मुस्तेषां पननशङ्कया | ततः क्रुद्धः सहस्राक्षः

पर्वनानां सहस्रशः ॥ ४२ || पक्षांविच्छेद वज्रेण तत्र तत्र शतक्रतुः । स मामुपागतः

क्रुद्ध मुद्यम्य देवराट् || ४३ || ततोहं सहसा क्षिप्तः पवनेन महात्मना । अस्मिँलवणनोये

व विक्षिप्तो वानरम || ४४ || गुप्तपक्ष : समर्थश्च तत्र पित्राभिरक्षितः | तदा गिरीणां

सर्वेषां छिद्यमानान्महात्मना ॥ ४५ ॥ पक्षान्दृयामहेन्द्रेण प्रविष्टोहं महार्णवम् | सोह

मिन्द्रभयात्तात प्रविष्टो वरुणालयम् ॥ ४६ ।।

The employment of the word is noteworthy here . In the

construction of वरम् न च 02 न पुन : such a word is not usual , its

siguification being implied in the construction itself . For a

see the note to the last Stanza . Here it is used in its second

sense . - S'ikhariņí .

यदचेतनोपि पादैः स्पृष्टः प्रज्वलति सवितुरिनकान्तः ।

तत्तेजस्वी पुरुषः परकृतविकृतिं कथं सहते ॥ ३७ ॥

XXXVII . ( a ) ° नुरिन ; ' तुरवि . L. D. ° तुरतं . Bo . Be . ° तुरिव D.

तूरवि . K. G. ° नुसूर्य . M. ( b ) विकृतिम् ; निकृतिम् . D.P.R. M. N. Bo .

11. निकृनम Bo . Be . K. ० ते ; ° ताम् . P. R. M.

St. XXXVII . - since or seeing that - then . and f

both are names of the Sun. III . Amarakosh , Nânartha . A in

nearly the same sense as which itself occurs as a variant

here in some copies . It means something that is wrong , of

fence , injury . For comp . Uttararâmacharita 134 #f खलु मेस

व्याहारस्तुरङ्गमरक्षिणी || विकृतिमखिलक्षत्राक्षेपप्रचण्डतयाकरोत । For निकृति com

pare Kirâta I. , 43 or III . , 41. There is a double meaning in T ,

foot or ray . For the construction standing for comp .

Viracharita pp . 75-24 . Compare for the idea Uttararamacharita p .

148 मयूखैरश्रान्तं तर्शन यदि देवो दिनंकरः || किमाझेयग्राना निकृत इव तेजांसि नमति .

-Arya .

सिंह : शिशुरपि निपतति मदमलिनकपोलभित्तिषु गजेषु ।

प्रकृतिरियं सत्वतां न खलु वयस्तेजसो हेतुः ॥ ३८ ॥

XXXVIII . ( 6 ) ° सो ; ० साम् . N.

· St. XXXVIII . - About the meaning of see Malli- .

natha's commentary on Raghu . V. , 43. For T comp . Stanza

52. The idea of the last line finds frequent expression in Sanskrit

Titerature : तेजसा सह जानानां वयः कुत्रोपयुज्यते or Kalidasa's तेजसां हि न

वयं : समीभ्यने , or Bhavabhati's गुणा : पूजास्थानं गुणित्रु न च लिङ्गं न च वयः are

other well - known instances . — Âryá .

इति मानशौर्यप्रशंसा ।

जातिर्यातु रसातलं गुणगणस्तस्पाप्यधो गच्छतु

शीलं शैलतटात्पतत्व भिजन : संदह्यतां वह्निना ।

शौर्ये वैरिणि वज्रमाशु निपतत्वर्थोस्तु नः केवलं

येनैकेन विना गुणास्तृणलवप्रायाः समस्ता इमे ॥ ३ ९ ॥

XXXIX , ( @ ) ° स्याप्य ° ; ° स्माद ० . P. B. ° त्राप्य : N. " च्छतु ; ० च्छतान .

P. R. All the other copies except K. which has लु , read ताम् .

( 6 ) ° तटा ; वरा ० T. ( c ) शोर्ये वैरिणि वननिरस्नमस्तु च तथाप्यर्थस्तु न केवलम् K ,

( शोर्ये वननिरस्तमस्तु च तथा & ca ? ) ° निपतत्व ; पततुख . Ben . थों ; ° १० .

Be . Bo . ( orig . Bo.n. ) ( d ) ० म ० ; ° मा ° Bo.n. Bo . Be ..

St. XXXIX. which has been stated to be the read

ing of most of the copies consulted is difficult of explanation

grammatically , by itself not being given in the grammars or

used in the literature as an Atmanepadi root . the commen

tator renders by , but as all the other things enumerated are

qualities residing in an individual , that meaning , even if allow

able elsewhere , is not admissible here . Here it means nobility

of birth as in Sakuntala अभिजनवतो भर्तुः श्राध्ये स्थिता गृहिणीपदे and many

places besides . वैरिणि = * says Râmarshi . The positive mean

ing , however , is not bad . - S'árdûlavikrîḍita .

तानीन्द्रियाणि सकलानि तदेव कर्म

सा बुद्धिरप्रतिहता वचनं तदेव ।

अर्थोष्मणा विरहितः पुरुषः स एव

त्वन्यः क्षणेन भवतीति विचित्रमेतत् ॥ ४० ॥

XL . ( c ) वन्य :; लन्य . C. I. W. Bo . चान्यः S. X. अन्यः T.

St. XL . unrepulsed - a head which is at home in

every subject . * Compare Viracharita p . 95 ( f ) and

Panchatantra II . , I7 ( Bomb . Classics ) where at ( = the

warmth of wealth , ) स एव पुरुष : अयोमणा विरहित : क्षणेन अन्यः भवति इति एनन्

TH - Vasantatilaká .

यस्यास्ति वित्तं स नरः कुलीनः

स पण्डितः स श्रुतवान्गुणज्ञः ।

स एव वक्ता स च दर्शनीयः

सर्वे गुणाः काञ्चनमाश्रयन्ति ॥ ४१ ॥

XLI . ( c ) Lines b . & c . interchange places in K. ( 2 ) न्ति ; न्ते . D.

St. XLI . - Upajati .

दौर्मन्त्र्यान्नृपतिर्विनश्यति यतिः सङ्गात्सुतो लालना

द्विप्रोनध्ययनात्कुलं कुतनयाच्छीलं खलोपासनात् ।

हीर्मद्याद नवेक्षणादपि कृषिः स्नेह : प्रवासाश्रया

न्मैत्री चाप्रणयात्समृद्धिरन याच्यागात्प्रमादानम् ॥ ४२ ॥

XLII . ( 4 ) दोर्मन्त्र्या ; दुर्मंन्ता Be . यतिः ; सती . G.

( c ) सेद्यात् ; स्त्रीगवत् M. The beginning of the third line down

to कृषिः is the beginning of the fourth line in M. & the begin

ning of the fourth line down to is the beginning of the

third . ( d ) ● गात्म ; गम C. P. R.

St. XIII . -सङ्ग the commentator explains by स्त्रीसङ्ग्रो वा दुटसङ्गो वा

But I think the meaning is more general . It is 777 , attach

ment to worldly objects . See Bhagavadgîtâ passim . Aõtua is

explained by Ramarshi as : which is the literal mean

ing . It may also mean being devoted to ; संगोतोपासन occurs

in Mrichchhakatika p . 6 ( Calc . Ed . ) . One copy of the com

mentary gives as synonymes of it and in . The former is

ambiguous . * 7 injustice , unfairness . giving away , liberality .

-S'árdúlavikridita .

दानं भोगो नाशस्तित्रो गतयो भवन्ति वित्तस्य |

यो न ददाति न भुते तस्य तृतीया गतिर्भवति ॥ ४३ ॥

XLIII . ( a ) गोना ; ° गो विना ०. P. ( obviously by mistake ) .

St. XLIII . - Here again the language is much condensed ; Frater

must be supplied from the first line in the second , and must

be taken to answer to and to mean ' his .'- Âryd .

मणिः शाणोलीढः समरविजयी हेतिनिहतो

मदक्षीणो नागः शरदि सरित : इयानपुलिनाः |

कलाशेषश्चन्द्रः सुरतमृदिता बालवनिता

तनिम्ना शोभन्ते गलितविभवाश्यार्थिषु जनाः ॥ ४४ ॥

XLIV . ( a ) शा ० ; शी ० . Bo . ( orig . Bo.n. ) ° णोली 0 . ; णा ली . ° Be . K.

यो ; यो . Be . Bo . ( orig . Bo.n. ) निहती ; दळितो W. N. Bo . ( orig . Bo .

1. ) ( 6 ) ● त : इयानं ; ' दाइयान , D. X. W. G. N. त : श्याम . C. Be . Bo . T. K

नाः ; ना . D. X. N. नी . G. ( c ) शेष :; ळेशः R. मृ ; . Bon . वनिता ; लळना .

C..W . I. M. बनिता : B. ( d ) त ० ; न . Be Bo . M. K. C. ° म्ना ; ° नाः .

Be Bo . M. K. ' श्चा ; खा . Bon . जना :; नृपा : Be . T. L. नरा : D. N.

St. XLIV . - One copy of the commentary has à ne ut

आर्थिषु शोभन्ते on the last line . But this is not correct , आर्येषु गळितवि

H : being co - ordinate with the other classes of persons and

things enumerated . : like # : and the rest is a subject of the

verb . f and I would seem to be better readings than

those we have kept from C , as fitting in better with the idea of

a . Ma is explained by Râmarshi in the sense of a viz .

. And see Kirâta IV . , 6. Why , when " " the elephant

' ‘ शोभते ' ' may be seen from Raghuvans'a IV . , 23 and V. , 47. About

rivers the commentator assigns the reason that they were f

Hur fena :. About the moon see Raghuvan'sa V. , 16 andXIV . ,

80 which latter passage gives , however , a slightly different ac

count from that of the former . And comp . Mrichchhakatika p .

19 ( Calc . Ed . ) .- S'ikharini .

परिक्षीणः कश्चित्स्पृहयति यवानां प्रसृतये

स पश्चात्संपूर्णः कलयति धरित्रीं तृणसमाम् ।

अतश्यानैकान्त्या गुरुलघुतयार्थेषु धनिना

मवस्था वस्तूनि प्रथयति च संकोचयति च ॥ ४५ ॥

. XLV . ( 6 ) १ र्ण : ; नम् . T. F. ० C. M. P. R. कळ ; गण ● S. I.

D. T. K. X. Bo.n , M. P. R. ( c ) नैकान्याहु ° ; ° नैकान्त्या गु ॰. S. I.

● नैकान्त्या गु ० . W. Bo . G. ° नेकान्ता गु ° Be . K. Bo . n . N. ° नैकान्त गु ॰ M.

St. XLV . - प्रमति = नुप according to the commentary . But no

authority is given . It means handful according to Amara II . ,

Mannshyavarga 8ö and Rāmarshi has सहस्ताञ्जलि . For the Dative

see Pánini I , 4 , 56. For अनेकान्स्य see note on Stanza 7 Supra . On

the last two lines the commentary runs as follows : अतः भनिनामनै

कान्ल्यादेकस्थितैरभाषान् भवस्था अर्येषु प्रयोजनेषु गुरुलघुया वस्तूनि प्रथयति संकोचयति

च । यदा काळेन अवस्थाया मुरुत्वं भवति तदा गुरुवमेवच्छते यदा लघुत्वमेवाकरोति

तदा काळपरवनावस्थामंदा भवति . This is not quite clear . Bámarshi has

the following अनश्च एनस्मात्कारणान् अनुमीयते अनैकान्त्यात् न एकान्तस्य भावः

अनैकान्त्वं तस्मात अनेकप्रकारात गुरुळघुनया गुरुवासी लघुश्व गुरुलघुस्तस्य भावस्तत्ता

तथा कहल्यतेन भनिनां धनवसामर्थेषु पदार्थेषु अवस्था निष्ठा वस्तूनि पदार्थ प्रथयति

पृथकरोति चान्यत् संकोचयति स्वल्पयति एतेन यस्य यादृक् विभवः तस्य वस्तुषु तादृश्येषा

नास्थेत्यर्थ : But this too does not appear more satisfactory . I would

trauslate the lines thus : “ And from the greatness and small

ness [ attached ] to things in conseqnence of this mutability ,

[ it is to be inferred that ] it is the condition of men of wealth

that makes things big or small . The meaning is , that

since in different states of life the same things . are regarded

as great or small , therefore it must be concluded that it is the

state of life which causes the things so to appear . कळयति =

considers . Comp . Kadambari p . 7. - Sikharini .

राजन्दुधुक्षसि यदि क्षितिधेनुमेतां

तेनाद्य वत्सभिव लोकममुं पुषाण |

तस्मिथ सम्यगनिशं परिपोष्यमाणे

नानाफलैः फलति कल्पलतेव भूमिः ॥ ४६ ॥

XLVI . ( a ) ताम् ; ° नाम् . C. X. Bo . W. S. I. T. P. R. N. ( 6 )

● नाद्य ; नैव ( ? ) D. ° नाथ R. " ममुम् ; ° मिमम् Bo . Be . K. R. ( c ) . ० श्च ;

' स्तु . M. पौष्य ° ; ° लुत्र्य L. T. G. घोष ° W. पुष्य ° N . पाल्प ० . D. ( a ) प्ले :

● ळा . M. N.

St. XLVI - तेन is an unusual correlative of यादें . - Vasantatilaka .

सत्यानृता च परंषा प्रियवादिनी च

हिंस्रा दयालुरापे चार्थपरा वदान्या ।

नित्यव्यया प्रचुरनित्यधनागमा च

वेश्याङ्गनेव नृपनीतिरनकरूपा ॥ १७ ॥

XLVII . ( a ) प्रिय ; मृदु . Bo.n. N. वादिनी ; भाषिणी . N. ( c ) नित्य ; भूरि

Bo . n . नित्यबना ; मित्रधना ° D. वित्तसमा ०. Bon . वेश्या ; वारा ०. L. K ..

D. Be . M. R. P. N. Bo . ( orig . Bo.n. ) .

St. XLVII . - Vasantatilakd .

आज्ञा कीर्तिः पालनं ब्राह्मणानां

दानं भोगो मित्रसंरक्षणं च ।

येषामेते षङ्गणा न प्रवृत्ताः

कोर्थस्तेषां पार्थिवोपाश्रयेण ॥ ४८ ॥

XLVIII . ( 0 ) ब्राह्मणा ; सन्जना ०. M. ( c ) ° वॄ ० ० ८ ०. G.

St. XLVIII . - आज्ञा is here equivalent to power to command .

Ràmarshi says येनोक्तं . स सर्व : सर्यिोते . Comp . St. 103 below गुण =

good things , benefits Compare Stanza 7. ब्राह्मणानामित्युपलक्षणं सर्वलो

कांनी पाळनमित्यर्थः Rámarshi . - Salini .

यद्धात्रा निजभालपट्टलिखितं स्तोकं महद्वा धनं

तत्प्राप्नोति मरुस्थलेपि नितरां मेरी ततो नाधिकम् |

तीरो भव वित्तवत्सु कृपणां वृत्तिं वृथा मा कृथाः

कूपे पश्य पयोनिधावपि घटो गृह्णाति तुल्यं जलम् ॥ ४ ९ ॥

XLIX . ( a ) वनम् ; फलम् Be . K. ( b ) ° ति ; ° षि . M. P. ° तराम ; ॰यतम् .

Be .. K. ततो ना ; च नाती ०. S. X. K. D. Be . M. P. R.N. Bo . ( orig .

Bo.n. ) .

( e ) व ० ; य ° T. लम् . Bo . ● द्वी ; ००. Bon . बी ० . Bo . ( a ) ० टो .

गृण्हाति ; ° टा गृण्हान्त K. Be.n.

St. XLIX . - भाळपट्ट Comp . Gangalahart Stanza 42. The ex

pression is extromely common in the vernaculars also . वित्तवत्सु

वृत्तिम् , Coup . Sakuntala कुरु प्रियसखोवृत्ति सपत्नीजने . कृषण = miserable ,

humiliated . Comp . Meghadúta Stauza 4. The last line means

A jar , you see , takes in an equal quantity of water from a

well and from the ocean . ” — S'ârdúlavikrûlita .

त्वमेव चातकाधारोसीति केषां न गोचरः ।

किमम्भोदवरास्माकं कार्पण्योक्तिः प्रतीक्ष्यते ॥ ५० ॥

L. ( a ) ● रोसी ० ; र इ ० . T. ° रस ०. W. ' रसो ०. G. लमे चातको धारा

इति लोचनगोषरा :. Bo . ( 6 ) ● म्मीदवरास्माकम् ; स्मदम्भोदवरम् Bo . ० म्भोद

वदास्माकम् T. ° क्ष्यते ; ° क्षसे . T. यस . Bo . C. W.

St. L. Within the reach of the eye , hence known .

चातकाधारीसीति- भार इति would perhaps be a better reading ; it means

' as the support of the châtaka . ' To construe the line as T

are så det ñeð f , though it will liken the text to the read

ing of T. , will involve a ¥ . — Anushṭub .

रे रे चातक सावधानमनसा मित्र क्षणं श्रूयता

मम्भोदा बहवो हि सन्ति गगने सर्वेपि नैतादृशाः ।

केचिहृष्टिभिरार्द्रयन्ति वसुधां गर्जन्ति केचिदृथा

यं यं पश्यति तस्य तस्य पुरतो मा ब्रूहि दीनं वचः ॥ ५१ ॥

4 · LI . ( a ) ° त्र ; ° त्रम् D. ( 6 ) हि ; ° पि S. W. T , ° ता ° ; ° का ° . X. ( ७ )

कोच ; ऐके वृ ° S. X. वसुभ्राम् ; धरणीम् S. के चिथा ; एके मृषा S. X.

St. LI . - gara : = : ( commentary . ) It seems from this

that the commentator had before him the reading : " all

are not alike . " The reading at : may perhaps be interpreted

to mean such as deserve to be addressed the t * : which the

châtaka must be supposed to be uttering when this is spoken .

But this is rather far - fetched . - S'árdúlavikridita .

अथ दुर्जनप्रशंसा |

अकरुणत्वमकारणविग्रहः

परधने परयोषिति च स्पृहा ।

सुजनबन्धुजनेष्वसहिष्णुता

प्रकृतिसिद्धमिदं हि दुरात्मनाम् ॥ ५३ ॥

III . ( b ) परवने च गृहा परयोषित Bo . परभनाय रतिः परयोषिति Be . M. K.

P. R. D. ( where त for ति ) परधनोपकृतिः परयोषित : Bo.n. ( c ) सु ० ; ख ० . S.

D. X. Bo.n. M.P. B. जन ; धनै L. ( d ) ° नाम् ; ° नः Bo.n.

St. LII . -बने सहा another instance of the वैषयिकसप्तमो . - Drulari

lambita .

दुर्जनः परिहर्तव्यो विद्यया भूषितोपि सन् ।

मणिनालंकृतः सर्पः किमसौ न भयंकरः ॥ ५३ ॥

LIII . ( a ) ° र्त ° ; न्त ° . Bo.n. ● भूषि ; ° लंकृ ० . L. D. T. Be Bo . N.

Bo . 11. ( where for ° सन् ; यदि ) भूषितोपि सन् : वि समन्त्रितः K. Be.n.

( 6 ) ° लंकृ ° ; भू °ि S. L. W. D. X. P. Be Bo . M. P. R.N.

St. LIII . - This is attributed to Chanakya Kavyasangraba

p . 293. - Anushṭub .

जाडचं ड्रीमति गण्यते व्रतरुची दम्भः शुचौ कैतवं

रे निर्घृणता मुनौ विमतिता दैन्यं प्रियालापिनि ।

तेजस्विन्यवलिप्तता मुखरता वक्तर्यशक्तिः स्थिरे

तत्को नाम गुणो भवेत्स गुणिनां यो दुर्जनैर्नाङ्कितः ॥ ५४ ॥

LIV . ( a ) रु ° ; शु ° . N. ( 1 ) ८१ ° ; ° धृ ० . D. मुनौ ; ° जैवे . P. R. रुजी

D. ऋजौ Bo.n. M. ( d ) ९त्स ; सु ° ० . Be Bo . T. G. K. D. M.

St. LIV . in one who likes rigid vows . Râmar

shi renders by सदाचार विमतिता = foolishness , want of sense अङ्कित : =

निन्दितः : says the commentary , : says Râmarshi . It means pri

marily , marked , stamped and hence branded , which seems to be the

sense here . The construction is this श्रीमति यो गुण : स जात्यमिति गण्यने

& c . and then having gone through so many good qualities the

Stanza winds up with को नाम स गुणिर्ना गुणो भवेद्यो दुर्जनैङ्गितः - नामेति

निश्चये संत्रोधने वा says Râmarshi . He adds दुर्जेनेरिति प्रतिक्रिय संबध्यते ----

S'árdúlavikridita .

लोमश्वेदगुणेन किं पिशुनता यद्यस्ति किं पातकैः

सत्यं चेत्तपसा च किं शुचि मनो यद्यस्ति तीर्थेन किम् ।

सौजन्यं यदि किं गुणैः स्वमहिमा यद्यस्ति किं मण्डनैः

सद्विद्या यदि किं जनैरपयशो यद्यस्ति किं मृत्युना ॥ ५५ ॥

IV . ( a ) ● भश्चेद ; ° भश्वास्ति . Be . K. Bo . ( orig . Bo.n. ) ° भोप्यास्त . Be .

n . ( c ) गुणे :; निजै : Be K X. P. R. जनैः S. I. W. D. Bo . T. M.

परै : Be.n. इलेन N. स ० ; सु ० Ben . W. D. f . Bo.n. P. B. M.

& L. ( where ता for मा ) omitted in N. ( @ ) ज ° ; घ ° S. L. W.T.

Be . Bo . P. R. N. नैर ; नै : पर ° C.

St. LV . - Comp . St. XXI . , and see note there = Aziqaler .

. Râmarshi . The Stanza occurs at Kavyasangraha . p . 3.

S'árdúlavikridita .

शशी दिवसधूसरो गलितयौवना कामिनी

सरो विगतवारिजं मुखमनक्षरं स्वाकृतेः ।

प्रभुर्धनपरायणः सततदुर्गत : सज्जनो

नृपाङ्गणगतः खलो मनसि सप्तशल्यांनि मे ॥ ५६ ॥

LVI , ( b ) वारि ० ; पङ्क ° Bon . ( c ) ० तः ; ' मः . W. ति : N. ( ब )

शल्या ; शैला Be.n.

St. LVI .- = unfortunate , distressed . To this is a very

common use of the word . Comp . for one instance Raghu . IX . , 75

and compare the English phrase " thorn in the side . " = ť

Ma ufiny says Râmarshi . It means , I think , " that which cannot

speak i . e . speak well . " Comp . ' unlettered ' ' illiterate ' in English .

Abont the नृपाङ्गणगतः खलः Bamarshi has this तथा गतवेताह सर्वप्राणिनां

abzufî मूलान्यपि fagzafa निकृन्तति aer तस्य महापापरूपलात् . . This Stanza occurs at p . 7 of

the Kavyasangraha . - Prithvi .

न कश्चिच्चण्डकोपानामात्मीयो नाम भूभुजाम् ।

होतारमपि जव्हानं स्पृष्टो दहति पावकः ॥ ५७ ॥

LVII . ( 4 ) नाम ; नैव . T. ° भुजा ; भृता ९ . P. ( b ) होवार ; तोरण . ( ? ) x .

● हानं ; हन्तं Be . Bo . K. ( orig . Bo.n. ) होतारं जुह्लनमपि is the first

half in M.

St. LVIL - says Râmarshi .

मौनान्मूकः प्रवचनपटुचाटुलो जल्पको वा

धृष्टः पार्श्वे वसति च तदा दूरतश्याप्रगल्भः |

क्षान्त्या भीरुदि न सहते प्रायशो नाभिजात :

सेवाधर्मः परमगहनो योगिनामध्यगम्यः ॥ ५८ ॥

LVIII . ( a ) बाटुलो ; पीतकी . S.P.R. • वतुळी . L. W. K. T. D.

Be Be X. G. वांतली M. र्वाचको N. ( 6 ) वसति च भवति च . S. X. D.

P. R. Bon . N. प्रभवति W T G. I. स भवति . Be Bo . K. तदा ; तथा D.

M. Bo.n. P. R. जनी , Be . Bo . K. वसन् , N. ० तश्वा ० ; ० तोप्य ° N. The

second and third lines change places in K.

St. LVIII . Here is another instance of Bhartrihari's condens

ed style , one is dumb through taciturnity ( i . e . one who talks

little is called dumb ) ; clever at speech , a flatterer or a garrulous

fellow ( i . e . one is so called if clever in speaking ) . Hyu : =

modest , timid comp . Bhatti . II , 15. For the form see

Siddh . Kaum . I , 180. For the Genitive of arg see Siddh .

Kaum . I. , 305. Td which is one variant for et is explained by

Rámarshi to mean बातरोगी अभिजात : the same commentator

renders by . The former is the true meaning . No au

thority is given for the latter . - Mandákrántâ .

उद्भासिताखिलखलस्य विशृङ्खलस्य

प्राग्जात विस्तृत निजाधमकर्मवृत्तेः ।

दैवादवाप्तविभवस्य गुणाद्वेषोस्प

नीचस्प गोचरगतैः सुखमास्यते कैः ॥ ५ ९ ॥ .

LIX . ( @ ) ° द्वासिताखिळख ° ; ° द्वाशिताविलक ° Bo.n. ( ३ ) प्राग्जात ; प्रोद्राढ

N. ° स्लृ ; ° स्मृ ° . S. L.T. D. K. X. Bo.n. M. P. R. N. ° स्त ° . G.

° वृ ; षि ° . Bo , Be.n. ° न्तैः ; ° क्षैः . S. ( c ) ३० ; ३०. W. ( d ) ° स्पते ;

व्यते . S. W. X. T.

St. LIX.- . The commentator explains this as meaning

, but the usual meaning will suit here . Wicked persons , boon

companions , are meant . Râmarshi , I find , agrees with this

interpretation . & c = " whose indulgence in his wicked con

duct commenced before is now developed . " Râmarshi says

पूर्वमनुभूना विस्मृना विस्मरं प्रापिता निजा भात्मीया अवमा निकृष्टा कर्मवृत्तिः कर्मणा

a but goes no further . This however is not quite clear

and on more than one point requires justification . - Vasantatilaká .

आरम्भगुर्वी क्षयिणी क्रमेण

लघ्वी पुरा वृद्धिमती च पश्चात् ।

दिनस्य पूर्वार्धपरार्धभिन्ना

छायेव मैत्री खलसज्जनानाम् ॥ ६० ॥

LX . ( @ ) ° f य ° ; ° य ° . L. X. D.१० . W. ( b ) च ; ब . W. ° नपश्चात् ;

मुपैति . N.

St. LX . & c . - distinguished by ( i . e . as belonging to ) the

first half and the second half . See Siddh . Kaum . I. , 278. - Upajáti .

मृगमीनसज्जनानां तृणजलसंतोषविहितवृत्तीनाम् ।

लुब्धकधीवरपिशुना निष्कारणवैरिणो जगाते ॥ ६१ ॥

LXI . ( d ) ०० ; ° णमेव वे ०. L. G. N.

St. LXI.- . The commentator says t gezout लाभेन

: .- which is no doubt the meaning . But it is noteworthy

that is co - ordinated with 7 and Aryd

इति दुर्जनप्रशंसा |

अथ सुजनप्रशंसा ।

वाञ्छा सज्जनसंगमे परगुणे प्रीतिगुरौ नम्रता

विद्यायां व्यसनं स्वयोषिति रतिर्लोकापवादाद्भयम् ।

भक्तिः शूलिनि शक्तिरात्मदमने संसर्गमुक्ति : खले .

ब्वेते येषु वसन्ति निर्मलगुणास्तेभ्यो नरेभ्यो नमः ॥ ६२ ॥

LXII . ( a ) ° मै ; तौ . N. परसु ° ; गुणेग ° . K. Be.n. ( 6 ) ● याम् ; या w .

( c ) शूलिन ; चक्रिणि . Be.n. ( d ) ° लेब्वेते येषु ° ; ° ले येते नि ० . Bo.11 . ले

येश्वेतेषु . W. C. ° ळे प्येते येषु . D. ° ळ एते येषु . S. X. P. R. c ळे एते यत्र . Bo .

Be . K. ° लैरेते येषु , N. वसन्ति ; नरेषु . W. G. तेभ्यो नरेभ्यो नमः ; तेऽवेव लोकस्थितिः

D. तेभ्यो महद्योनमः . N.

St. LXII . éæ fi æ : : is an instance of the so - called ca

भन्नय like देवदत्तस्य गुरुकुलम् खलेषु यः संसर्गस्तस्मान्मुक्ति : This Stanze

occurs also in the Kâvyasangraha p . 4 and in the Maliânâţaka p .

38 ( Calc . Ed . 1870 ) .- S'árdúlavikridita .

विपाद धैर्य मथाभ्युदये क्षमा

सदसि वाक्पटुता युधि विक्रमः ।

यशसि चाभिरतिर्व्यसनं श्रुतो

प्रकृतिसिद्धिमिदं हि महात्मनाम् ॥ ६३ ॥

LXIII . ( c ) ● रति ; रुचि . 8. Bo . Be..T . K. X.T. B. • तो ; ० ते . T.

St. LXIII . - वाक्यता पक्षपातराहित्येन वादित्वम् says Rämarshi but it

simply means cleverness in speaking . Râmarshi's idea is not

necessarily involved in the word . - Drutavilambita .

प्रदानं प्रच्छनं गृहमुपगते संभ्रमविधिः

प्रियं कृत्वा मौनं सदसि कथनं चाप्युपकृतेः ।

अनुत्सेको लक्ष्म्यां निरभिभवसारा : परकथा :

सतां केनोद्दिष्टं विषममसिधाराव्रतमिदम् ॥ ६४ ॥

LXIV . ( b ) सा ० ; ना ° . S. T. Bo . X. G. Ben . ( 0 ) अयम् ; या .

P. R. Ben . निराभभवसाराः ; निरवधिभवसाराः ; S. W. X. G. भळघुभवसाराः ;

T. चिरविरहस्रारा : D. चिरविभवसारा : L ..

St. LXIV . - afafa : = ncgafa : according to the commentary .

Bohlen I observe , quotes the authority of the Vis'vakosha for

this ; संभ्रमः साध्यसेवि स्यात्संवेगारयोरवि . The usual meaning of hurry may

also do . It would mean the flutter of preparation to do due honour .

See Amara I. Nâțyavarga 34 and commentary ( offat hy egg )

and compare Vikramorvashi . means simply doing ,.

performing . Comp . Gangalahari St. 38 among many other in

stances . , in the reading adopted in the text , must mean fa

vours received . freedom from pride comp . S'âkuntala Hd .

orgeifat - faconrreirc = not full of disrespect ( i . e . expressions of

disrespect or condemnation ) Comp . Magha XVI , 29 et seq.

S'ikharini .

करे लाव्यस्पागः शिरसि गुरुपादप्रणयिता

मुखे सत्या बाणी विजयिभुजयोर्वीर्यमतुलम् ।

हृदि स्वस्था वृत्तिः श्रुतमधिगतं च श्रवणयो

विनाप्पैश्वर्येण प्रकृतिमहतां मण्डनमिदम् ॥६५ ॥

LXV . ( @ ) अध्यस्त्यागः ; त्यागः श्राध्य : D. ० यिता ; ' यनम् I. P.R. ( 6 )

“ यि ; ° य . P. K. Be . W. Bo . ( orig . Bo.n. ) वीर्यमतुलम् : पौरुषमहो .

P. B. ( c ) स्वस्था ; सच्छा . X. N. Bo.n. स्वेच्छा K. Be.n. ' विगतं च श्र .

वणयोः ; वगतं च श्रवणयोः L. Bo.n. ° भिगतेक तफलम् . C. W. S. T.

X. ( where and in S. ले for लम ) .

St. LXV.-T. Some copies of the commentary render this by

, wrongly , and without authority . T means hand here as is

clear from the context . - S'ikharini .

संपत्तु महतां चित्तं भवत्पुत्पलकोमलम् ।

आपत्सु च महाशैलशिलासंघातकर्कशम् ॥ ६६ ॥

LXVI . ( a ) सु ; ० घ . Be.n. ● वस्यु ० ; दु ° S. K. Be.n. N. ( b )

कर्कशम् ; कं यथा . S.

St. LXVI .- = collection of the stones of a big

mountain . - Anushṭub .

संवप्नायसि संस्थितस्य पयसो नामापि न ज्ञायते

मुक्ताकारतया तदेव नलिनीपत्रस्थितं राजते ।

स्वात्यां सागरशुक्तिमध्यपवितं तन्मौक्तिकं जायते

प्रायेणाधममध्यमोत्तमगुणः संसर्गतो जायते ॥ ६७ ॥

LXVII ( @ ) ज्ञा ० ; प्रू ० . L. D. N. ( 6 ) ° त्र , ०े . K. Be.n. राज ;

दृश्य ०. N. ( c ) स्वास्याम् ; खाती . P. R. Bo.n. खात्मा Bo.u. भन्तः . D. N.

शुक्तिमध्ययतॆितम् ; मुक्तिमध्यपतितम् Bo.n. शुक्तिकुक्षिपतितम् Bo.n. ( P. ) शुक्तिसंपु

टगंतम् . P. R. तन्मौक्तिकं जायते ; सन्मौक्तिकं जायते . T. मुक्ताकलं जायते Bo.n.

K. Be.n. तब्ज्ञायते मौक्तिकम , Bon . ( P . ) & X. P. R. ( wbore ब्जा rightly ) .

( d ) ० ण : ; ° णा :. C. Bo . D. P. B. ● नावममध्यमोत्तमगुणः ; ● णोत्तममध्यमाघ

मगुण : Bo.n. and probably also W. as appears from the Comment

ary the line being omitted in the text गुणः ; ° जुषाम् . N.

संसर्गतीजायते ; संवासती जायते 1 Bo.n. संवासती देहिनाम . C. P. R. एवंविधा

बृनयः N.

St. LXVII .- = ( See Varahamihira chap . XV . , 13 ) # rûuer

( commentary ) . Comp . Malavikâgnimitra p . 7 .

( Bombay Sans . Class . ) .- S'árdúlavikrídiṭa .

यः प्रीणयेत्सुचरितैः पितरं स पुत्रो

यद्धतुरेव हितमिच्छति तत्कलत्रम् |

तन्मित्रमापदि सुखे च समाक्रेयं य

देतऋपं जगाते पुण्यकृती लभन्ते ॥ ६८ ॥

• LXVIII . ( a ) य : प्रणयेत् ; प्रीपाति यः Be Bo . X.S. D.P.B. ( ८ ) स

मक्रियं यत् ; ; यदैकरूपम् . P. B. समं प्रयाति K. Be.n. Bo . ( orig . Bo.n. )

समानवृत्ति ( शे ० . १ ) D. ( a ) ° ल ° ° च ° . C.

St. LXVIII . - T is better construed with a than with #g :.

Ramarshi says पत्युरेव हितमिछाते but adds न रूपादिमा ( चमि ? ) त्यर्थ :

Fasantatilaká .

नम्रत्वेनोन्नमन्तः परगुणकयनैः स्वान्गुणान्ख्यापयन्तः

स्वार्यान्संपादयन्ती विततपयुतरारम्भयत्नाः परार्थे ।

सान्त्यैवाक्षेप रूक्षाक्षरमुखरमुखान्दुर्मुखान्दूषयन्तः

सन्तः साश्चर्यचर्या जगति बहुमताः कस्प नाभ्यर्चनीयाः ॥३ ९ ॥

LXIX . ( a ) ° न्न ° ; °° ..T . कथनैः ; नुतिभि : Be . K , ख्याप ; छाद ० .

S. X. व्याव ° . W. ( 6 ) ● र्थान् ; ० र्थम् . D. P.R. ' तन ; " नत . Be Bo .

( orig . Bo.n. ) पृथुतरा ; प्रियतरा ° W. T. पृथुमहा ० C. ° ला :; लैः .

Be . Bo . ° न्तः . K. Be.n. येँ .; ० येँ : Bo.n. ( e ) ; स्थे . K. Be

1. " वाक्षेप ; ० वोपेक्ष . P. R. D. ( where for पे ) . ° मुखा ° ; जना ०. C. x .

W. S. N. दूष ° ; दुःख " . D. Bo.n. N. दुर्मुखान्दूषयन्तः ; दूषयन्तः समन्तात .

G. ( d ) ● न्तःसा ; ° न्तोप्या ०. G. च ° ; व ० . c . x . S. L. W. & noted

in R. ० र्च ; ०६०. Be . Bo . ( orig . Bo.n. ) .

St. LXIX.- :. The commentator says स्वान्स्वकीया atqomentat गुणान्परेषा

गुणानां कथनैः सह ख्यापयन्तः कथयन्तः स्वान्गुणान्स्वयं न वदन्ति परेषां गुणानुवादा :

क्रियन्ते तेरेय प्रसङ्गेन एतेषां गुणानुवर्णनं क्रियते इति कृत्वा स्वार्थान् & c . But this is

scarcely correct , and it does not indicate any quality to be ad

mired . The meaning is showing their own good qualities

( namely , good nature , freedom from envy & c . ) by describing the

good qualities of others . " Hdeed , act . Raghu . I. , 15 .

= of admirable conduct . Comp . Rajataranginî p . 4 ( Calc . Ed . ) ra

artaû wydawał q : -0 . has for , and the commenta

tor says er a : . But this is not satisfactory , and the

other reading is much better . - Sragdhará .

इति सुजनप्रशंसा |

अथ परोपकारपद्धतिः ।

भवन्ति नम्रास्तरवः फलोद्गमै

र्नवाम्बुभिर्मूरिविलम्बिनो घनाः ।

अनुद्धताः सत्पुरुषाः समृद्धिभिः

स्वभाव एवैष परोपकारिणाम् ॥ ७० ॥

LXX . ( b ) ° मिर्भूरि ; ° भिर्भूमि . K. Be.n. ° भिर्दूर Bo.n. N.

St. LXX . - The identical Stanza occurs in the S'âkuntala . See

introduction . - Vans'astha .

श्रोत्रं श्रुतेनैव न कुण्डलेन

दानेन पाणिर्न तु कङ्कणेन ।

विभाति कायः करुणापराणां

परोपकारर्न त तु चन्देनन ॥ ७१ ॥

LXXI . ( a ) ° त्रम् ; . I. ( B ) तु ; च . K. P. R. Bo.n. ( c ) वि ० .

भा ० . K. Ben . प ० ; क ° . D. पराणाम ; कुळानाम , N. ( a ) ० रैनंतु ; ० रेण L.

Bo . Be . K. P. R. N. ०३ ण तु . D.

St. LXXI . - Comp . Stanza 65 Supra . - Upajati .

पापानिवारयति योजयते हिताय

गुह्यं च गृहति गुणान्प्रकटीकरोति ।

आपद्गतं च न जहाति ददाति काले

सन्मित्रलक्षणमिदं प्रवदन्ति सन्तः ॥ ७२ ।।

LXXII . ( a ) पानि ° ; पं नि ० . P. D. ( 6 ) °ां च ; झं नि ० S.X. न .

N. • ह्यानि Bo . Be . K. ° टी ; टम् T. ( d ) प्र ; हि Bo.n.

St. LXXIL - ¶r . Siddh . Kaum . I. , 280 , f iiga .

Fasantatilaká .

पद्माकरं दिनकरो विकन्चीकरोति

चन्द्रो विकाशयति कैरव चक्रवालम् ।

नाभ्यर्थितो जलधरोपि जलं ददाति

सन्तः स्वयं परहितेषु कृताभियोगाः ॥ ७४ ॥

LXXIII . ( a ) ची ° ; ° चम् Bo.n. P.R.N. ० शी ° S. X. ( 6 ) ° श ° ;

° स ° L . N. र . W. वाळम् ; ° जाळम् . L. ° बालान् . S. ( c ) जळधरोपि जलम् ;

● पि जलद : सलिलम् .. K. P. Be.n. R. ( d ) ° तेषु कृताभियोगा :; तेषु कृताभियोगः

8. ० तेषु कृतातियोगः T. ° ताभिहिताभियोगा : C. W. ते सुकृताभियोगाः D. " ते

विहिताभियोगा : N.

St. LXXIII . & c . The cloud even though unasked . .

♫ - application , perseverance . - Vasantatilaká .

एके सत्पुरुषाः परार्थघटका : स्वार्थ परित्यज्य ये

सामान्यास्तु परार्थमुद्यमभृतः स्वार्याविरोधेन ये ।

तेमी मानुषराक्षसाः परहित स्वार्थाय निघ्नन्ति ये

ये निम्नन्ति निरर्थकं परहितं ते के न जानीमहे ॥ ७४ ॥

LXXIV . ( a ) एके ; ये के . S. X. एते Bo . Be . N. P. R. ते ते K. स्वार्थ

म ; स्वार्थान् . N. ये ; ते . X.ST.D. ( 6 ) मध्यस्थाः खलु ते पसर्थषटका : स्वार्थानि

रोधेन ये S. X. ये ; तु Bo.n. ( c ) ° नुष ; ° नव T. - ° थीय ° ; ° थें वि . ° P. नि ० ,

वि ० Bo . K.X. ( d ) नि ० ; तु . W. K. X.S.P.R.N.

St. LXXIV .- = some . accomplisher . Comp . Mâlati

3Idhava 20 , 26 ( Bombay Sans . Classics ) .- S'árdúlavikridita .

क्षीरेणात्मगतोदकाय हि गुणा दत्ताः पुरा तेखिला :

क्षीरे तापमवेक्ष्य तेन पयसा ह्यात्मा कशानौ हुतः ।

गन्तुं पावकमुन्मनस्तदभवदृष्टा तु मित्रापदं

युक्तं तेन जलेन शाम्यति सतां मैत्री पुनस्वीदृशी ॥ ७५ ॥

LXXV . ( a ) हि गुणा दन्ताः पुरा सेखिळाः ; सकळा दत्ता निआ ये गुणा : P.R.

( b ) ० रेता ० ; ० रोत्सा ० N. ह्या ० ; खा ० D. N. हु ° ; ३० W. ( c ) ● नस्त ° ;

दंत ° Be.n. ( 2 ) ० क्तम् ; ° का K. Be.n. शाम्य ० ; सम्म ०. K. Be.u. पुन

स्लो ° ; पुनस्ता ° S. X. I. गुणस्खी ° Bo.n. ( दृश : १ ) .

St. LXXV .: = anxious , eager . The more common mean

ing is troubled with anxiety . The commentator explains

this by fd ; I think wrongly . It means ' joined to ' T : does

not make very good sense when taken with the words amongst

which it stands , although it is not quite inexplicable there . It

may be taken with or . The Stanza it need scarcely

be said gives a moral aspect to an actual physical phenomenon ..

S'árdúlavikridita

इतः स्वपिति केशवः कुलमितस्तदीयद्विषा

मितश्व शरणार्थिनः शिखरिणां गणाः शेरते ।

इतोपि वडवानलः सह समस्त संवर्तक

रहो विततमूर्जित भरसहं च सिन्धोर्वपुः ॥ ७६ ॥

LXXVI . ( 6 ) ° नः ; ° नाम् . N. ॰णां गणाः ; ° रिपत्रिणः M. K. S. X. Be .

Bo . P. R. D. ( where ०० ) ( 0 ) ● प ; तश्व Ben . ( d ) विततमूर्जितम् ;

विभवमूर्च्छितम् noted in R. Commentary .

St. LXXVI . - For : ( i . e . demons ) see the Departmental

Second ♦ Book p . 58 ( 2nd Ed . ) where the story alluded to here

is summarized from the Mahabharata . I am indebted to

Professor Bhandarakar for drawing my attention to the story .

faraftai 7 :. See the passage quoted in the note to St.

36 ; but I am not aware of any version of the story which

makes more than one mountain , the Mainâka , seek shelter

with the ocean . For : see Matsya Purâna CLXXIV . , 49

et seq . , and particularly Stanza 58. . Some copies of the com

mentary say समस्तसंवर्तकाः परस्परं जलचरान्भक्षयन्ति which I do not

understand . The : are the Fires of Destruction . Sea

Muir's Sanskrit Texts V. , 161. Also Matsya Purâpa CLXV . 12 .

CLXVI . 59. Râmarshi says of ¶ÎK - UTض¶röⶠ: 3210

BACH UFAHA :. The point of the Stanza according to the

commentary is शरणागतानां दुष्टानामपि संरक्षण सद्भिः क्रियते which is not

correct . The point is rather the immense capacity of great

personages . On fait : which is Râmarshi's reading he has

qêat ca dân : T & T : ; should it not be rather : ? -Prithri .

तृष्णां छिन्धि मज क्षमां जहि मदं पापे रतिं मा कृथाः

सत्यं ब्रह्मनुपाहि साधुपदवीं सेवस्व विद्वज्जनम् ।

मान्यान्मानय विद्विषोष्यनुनय प्रच्छादय स्वागुणान्

कोर्ति पालय दुःखिते कुरु दयामेतत्सतां चेष्टितम् | ॥ ७७ ॥

LXXVIL ( 4 ) ० ₹ ० ० ग- G. कृथाः ; कुरु . D. ( 6 ) सत्यम् ; स्वल्पम् .

G. ° नम् ; ' नान् S. X , I. W. K. P. R. Bo . ( orig . Bo.n. ) .

( c ) ° नु ° ; q ° . S. X. - ° हाद ; ° ख्याप ° C. W. I. N. सान्गुणान् ;

प्रश्रयम् N. ( d ) चेष्टितम् ; लक्षणम् ; C. W. I. Be . T. ( orig . Be.n. ) .

St. LXXVII . - For the construction of this Stanza see Siddh .

Kaum . II . , 295 and 296 and compare Mâgha I. , 51 together

with Mallinàth's commentary . With here will correspond

the चक्रे in Magha as the सामान्यत्रचन . . I have rejected the read

ing , as it would be a slight obstacle in the way of this

interpretation and as other interpretations of the meaning of

the imperative , associated with the words vai íZAH_or GYMA ,

are wanting in force and propriety . The commentary runs .

thus सत्सङ्गः कर्तव्यस्तेन स्वहितं भवति इति शास्त्राणि ब्रुवन्ति । अतः कारणात्सत

चेष्टनं स्वयमानरति तदेवोपदिशति तत्कथयति रे जन त्वं तृष्णां छिन्धि • • • इत्यादि wat स

स्वयमाचरितं इतरेषामुपदेशश्च | Rámarshi says चेष्टितं चेटा इदमुपदेशवचन

F : -S'árdúlavikridita .

मनसि वचसि काये पुण्यपीयूषपूर्णा

स्त्रिभुवनमुपकारश्रेणिभिः पूरयन्तः ।

परगुणपरमाणूंन्पर्वतीकृत्य नित्यं

निजहृदि विकसन्तः सन्ति सन्तः कियन्तः ॥ ७८ ॥

LXXVIII . ( 6 ) ° पूर ० ; ० मीण ०. P. N ; in R. over the line ( c )

● ० शून्य ° ; ° णुंद ° Be . Bo . ( orig . Bon . ) .

St. LXXVIII .: some few only . Comp . in Bha

gavadgith VII . , 3 एतेन मनसा वाचा कर्मणा च सर्वेषामुपकारवन्त इत्यर्थ :

Râmarshi . - Málíní .

किं तेन हेमगिरिणा रजवाद्रिणा वा

यत्राश्रिताय तरवस्तरवस्त एव ।

मन्यामहे मलयमेव यदाश्रयेण

कङ्कोलनिम्बकुटजान्यपि चन्दनानि ॥ ७ ९ ॥

LXXIX . ( 1 ) ° त्रा ० ; ° स्या ° . S. X. ° त्र . T. Bo . त्रि ; श ° Bo . ( a )

● कुटु ; कटु ° . I. ° न्य ° ; भ ° C T. S. X. ० नानि ; ● माः स्यु : c.r.

S. X.

St. LXXIX . - ſt , Chaiſk = Meru and Himalaya ( comment

ary . ) esteem , respect ; not a very usual employment of the

root . H is commoner ; but may be seen used in the form

in this sense at Raghu . VIII . , 8 and Mallinâth's commentary rend

ers it by : . This Stanza is given in the Kavyasangraha p .

40. - Vasantatilaká .

इति परोपकारः ।

अथ धैर्यप्रशंसा ।

रत्नैर्महा स्तुतुषर्न देवा

न भेजिरे भीमविषेण भीतिम् ।

सुधां विना न प्रययुर्विरामं

न निश्चितार्थाद्विरमन्ति धीराः ॥ ८० ॥

LXXX . ( @ ) ° ¥ ° ; ° ¥ ० L. D.P.R..N . ( d ) न ; दि ० ( ! ) .

Bo . K. ° ड ; हि Bon.०T .

St. LXXX . - Comp . St. 27. For the story see Ramayana re

ferred to in the note to St. 35. See also Matsya Purâna CCI . ,

1-4 and 21-22 . - Upajáti .

कचिद्भूमौ शायी क्वचिदापे व पर्यशयनः

कचिच्छाकाहारी कन्चिदपि च शाल्योदनरुचिः |

कचित्कन्याधारी क्वचिदपि च दिव्याम्बरधरो

मनस्वी कार्यार्थी न गणयति दुःखं न च सुखम् ॥ ८१ ॥

LXXXI . ( a ) भूमी ; भूमी Be.n. पृथ्वी , N. शायी ; शय्या . C. X. S. W.

L. D. K. Be . Bo . G. M. P. R. शय्य : Be.n. N. नः ; नम् . C. D.

M. S. W.L. X. Be . Bo.n. P. R. ● यनै . G. ( b ) ° का ० ; ° खा ० . L.

X. ° री ; ° रः D. M.C.X. S. L. W. Be . Bo . P. R. र . G. ( c )

क ; ० ० का O Bo . ( orig . Bo.n. ) ० वारी ; ° माळी . P. R. ( where ला ? )

दिव्या ; चित्रा G. ( d ) न गणयति ; गणयति न . M.P. B.

St. LXXXI .- = strong - minded . bent on business .

S'ikharini .

ऐश्वर्यस्प विभूषणं सुजनता शौर्यस्य वाक्संयमो

ज्ञानस्पोपशमः श्रुतस्य विनयो वित्तस्य पात्रे व्ययः ।

अक्रोधस्तपसः क्षमा प्रभवितुर्धर्मस्य निर्व्याजता

सर्वेषामपि सर्वकारणमिदं शीलं परं भूषणम् ॥ ८२ ॥

LXXXII . ( a ) ° क्सम् ० ; ° क्यम् ( क्ये ? ) . X. ( 6 ) श्रुत ० ; शम ° Be .

Bo . K. कुल ० . P. R. ( e ) नियांज ० निः काम ०. X. ( 4 ) कारणमिदम् ; का .

लनियमम् . K. Be.n.

St. LXXXII .- = of all persons , or of all conditions of

life . This alternative meaning is suggested as the text has once

ऐश्वर्यं and at another time प्रभावित सर्वकारण = cause of all i . e . सुजनता

and such other " ornaments . " Râmarshi has for both

yf , at - = Amara Natyavarga 26. See below St. CIX . and

Misc . St. XIX . - S'árdúlavikridita .

निन्दन्तु नीतिनिपुणा यदि वा स्तुवन्तु

लक्ष्मीः समाविशतु गच्छतु वा यथेष्टम् ।

अद्यैव वा मरणमस्तु युगान्वरे वा

न्याय्यात्पथः प्रविचलन्ति पदं न धीराः ॥ ८३ ॥

LXXXIII ( @ ) ° न्तु ; ● न्ति . L. नीति ; लोक ° T. ( 6 ) . ९ ८० ; ०४० .

D. M. ( c ) ° मस्तु ; ° मेव . G. ( 4 ) ° य्या ; या ° , L. D. M. ० वि ० , ० त ० . X.

St. LXXXIII . - t has no conditional sense , it is equivalent

to अथवा . For पदम् see Siddh . Kaum . I. , 268 वियं बुद्धिमीरयन्ति विचारेण

ada : vaata & : Ramarshi . - Vasantatilaká .

भग्नाशस्य करण्डपीडितसनोम्लनेन्द्रियस्य क्षुधा

कृत्वाखुर्विवरं स्वयं निपतितो नक्तं मुखे भोगिनः |

तृप्तस्तत्पिशितेन सत्वरमसौ तेनैव यातः पया

लोकाः पश्यत दैवमेव हि नृणां वृद्धौ क्षये कारणम् || ८४ ॥.

LXXXIV . ( 4 ) पीडि ° पण्डि ● B. ०० ०० ; M. Bo.i.

( d ) लोकाः पश्यत ; खस्थस्तिष्ठति S. X. Bo.n. M. ( where त for वि . )

स्वस्थास्तिष्ठत Be . K. N. P. R. D. Bo . ) [ सुस्था Bo.n. ( B. ) ] कारणम् ;

● चाकुलम् . M. P. R.

St. LXXXIV . is the box in which the snake charmer

keeps his snakes . This Stanza inculcates fatalism pure and simple ,

and it is not easy to understand why this is included among the

Stanzas of fater by the arrangers of the work . - S'árdúlavi

kridita .

पातितोपि कराघातैरुत्पतस्येव कन्दुकः ।

प्रायेण साधुवृत्तानामस्थायिन्यो विपत्तयः ॥ ८५ ॥

LXXXV . ( a ) ग ° ; प ० . K. Be.n. Bo . S. ( orig . Bo.n. ) ( b )

साधु ° ; हि सु ° . P. R ° चा ° ° सी ० . Bo . Be . K. ° म ; ° मा ° c . w .

D. ( ? ) ° नाम ; ० नो न ० , Bo.n.

St. LXXXV . - There is a play on the word here . It means

round as well as conduct , and was applied to the ball

means well rounded , perfectly circular . Such a ball of course re

bounds best . I see that Râmarshi gives the same explanation .

-Anushṭub .

आलस्यं हि मनुष्याणां शरीरस्यो महान्तिपुः ।

नास्त्युद्यमसमो बन्धुः कृत्वा यं नावसीदति ॥ ८६ ||

LXXXVI . ( c ) ° न्टि ° ; रि ० K. Be.n. ( 6 ) कृत्वायम् ; कुर्वाणो C. S. W.

I. X. T. Be Bo : ( orig . Bo.n. )

St. LXXXVI . - Anushṭub .

छिनोपि रोहति तरुः क्षीणोप्युपचीयते पुनश्चन्द्रः |

इति विमृशन्तः सन्तः संतप्यन्ते न विकता लोके ॥ ८७ ॥

LXXXVII . ( 6 ) क्षीणोप्युपप्लुते लोकै . C. W. क्षीणोपि वर्धते चन्द्रः 8. x .

चन्द्रः क्षीणोपि वर्धते लोके T. ( 0 ) ° श ; इथ ° D. सन्तः omitted in W. &

X. ( d ) न विप्लुता लोके ; नैय विभुरेषु S. X. न ते विपदा L. K. Be . Bo . न विधुरेषु

Bo.n. P. R. ( in which two पि for षु ) न विप्लते लोके W. लोकेषु D. न .

लोकेस्मिन् T. न विचषु लोकेषु N.

St. LXXXVII . faga : afficted , ruined comp . : in the

Mahâvîracharita ( Trith . ) p . 48 or TH Ditto .-- Gíti .

इति धैर्यप्रशंसा |

अथ देवप्रशंसा ।

नेता यस्प बृहस्पतिः प्रहरणं वज्रं सुराः सैनिकाः

स्वर्गो दुर्गमनुग्रहः किल हरेरेरावतो वारणः |

इत्यैश्वर्यबलान्वितोपि बलभिमः परैः संगरे

तद्यक्तं वरमेव दैवशरणं धिग्धिग्वृषा पौरुषम् ॥ ८८ ॥

LXXXVIII . ( a ) ० स्य ; त्र . L. W. K. Be . Bo . ( 6 ) किळ ; खलु

S. Bo . D. K. X. N. ० तो ; ° णो . P. R. N. ० रणः ; व्हनः Bo ( orig .

Bo.n. ) हनम् . K. Be.n.

St. LXXXVIII.- . Some copies of the commentary give

ga पुरोहित : as renderings for this . Râmarshi has fare :

: . Teacher or director seems to be the preferable

rendering . HT = weapon . Compare the analogous forms ,

& c . ¶¶ may be taken as either a Tatpurusha or a Dvandva

compound . वथ Rāmarshi says ष ब व

va : tu facing . This is not sufficiently close to the text ,

There are , I think , two ways of taking the words before us ; BLAG

as an interjection and as a separate assertion ; or the

whole thing as meaning " oh fie on abortive valour ! " - S'dr

dúlavikridita .

कर्मायत्तं फलं पुंसां बुद्धिः कर्मानुसारिणी ।

तथापि सुधिया भाव्यं सुबिचार्येव कुर्वता ॥ ८ ९ ॥

( c ) त्यैश्व ; त्याच ० W. T. N. P. R. ° बला ; ° सम ° . K. Ben . ft ;

● त्ये Bo.n. ( ? ) बलभिङ्ग ० ' ; ; मघना भ ° L. D. बलिभिर्भ ° C , W. T. Be . मधवान्भ ०

Bo.n. ( d ) ° दूच ; °°° . S. Be . K. X. D. N. Bo . ( orig . Bo.n. ) वरमेव

दैव ° , ननु दैवमेव S. K. Be . X. D. Bo , ( orig . Bon . ) I. P.B.N.

St. LXXXIX .-- acts done in a past life comp . infra Stanzas

96 , 99 , and Vidvanmodatarangini pp . 27 , 28 .

प्राप्नोति सर्वोषि जनः फळानि || भाद्यन्तशून्येत्र जगत्प्रवाहे | क्रिया भवेत्कर्मत एव सर्वां ॥

कमपि पुंसां भवति क्रियातो | बीजाङ्करन्यायतया न दोषः ॥ सुविचार्य , The use

of with such a purely verbal form is not common but may

be observed now and then . Comp . Nagânanda ( Bomb . Ed . ) p .

18 Sahityadarpana ( Calc . Ed . 1869 ) p . 124. - Anushtub .

खल्वाटी दिवसेश्वरस्य किरणै : संतापितो मस्तके

वाञ्छन्देशमनातपं विधिवशात्तालस्य मूलं गतः ।

तत्राप्यस्य महाफलेन पतता भग्नं सशब्दं शिरः

प्रायो गच्छति यत्र भाग्यरहितस्तत्रैव यान्त्यापदः ॥ ९ ० ॥

XC . ( a ) ° ल्म ० ० ० N. • तो ; ° ते . Be.n. N. ( 6 ) ग्राञ्छ ; गच्छ ० .

N. विधिवशात् ; द्रुतगतिः N. ताळस्य ; विल्वस्य K. Be Bo . W. P. B.L. ( in

margin ताड ) ( c ) ° वाष्पस्य ; ' वाप्यागु ] I. W : ° त्रोचेः T. ° हा ° ; ° हता .

T. ( d ) भाग्यराहतः ; दैवहतक : N. तत्रैव यान्त्यापदः ; तत्रापदां भाजनम् . W. T.

( where the other reading is noted ) P : R.

St. XC . - The fact of the tree being the W ( Palm ) adds to the

force of the lines as it gives little or no shade . - S'árdúlavikríditu .

शशिदिवाकरयोग्रहपीडनं

गजभुजंगमयोरपि बन्धनम् ।

मतिमतां व विलोक्य दरिद्रतां

विधिरहो बलवानिति मे मतिः ॥ ९९ ॥

XCI . ( a ) The first two lines change places in S. I. T. D. Bo .

X. Be . N. ( 6 ) ० मयोरपि ; विहंगम N.

St. XCI . - In the Kavyasangraha this Stanza is given as Vetàla

bhatta's p . 39.Drutavilambita .

सृजति तावदशेषगुणाकरं

पुरुषरत्नमलंकरणं मुवः ।

तदापे तत्क्षणभङ्ग करोति चे .

दहह कष्टमपण्डितता विधेः ॥ ९ २ ॥

XCII . ( b ) [ र ० ; य s . A. ]

( c ) [ ' दपि ; ° दनु T. M. ] ( d ) [ तिचेद ; त्यही अ ° T. ]

St. XCII .. तावत् = प्रथमम् . ( commentary ) I think gara ata

means " does , indeed create but " & c . A may mean the

jewel man , or a jewel of a man ( i . e . a jewel - like man . ) The for

mer is preferable . - Dratavilambita .

पत्रं नैव यदा करीरविटपे दोषो वसन्तस्य किं

नोलकोप्यवलोकते यदि दिवा सूर्यस्य किं दूषणम् ।

धारा नैव पतन्ति चातकमुखे मेघस्य किं दूषणं

यत्पूर्वं विधिना ललाटलिखितं तन्मार्जितुं कः क्षमः ॥ ९ ३ ॥

XCIII . ( b ) ° को ; ° का . S. प्यवळीकते याद ; न विलोकयन्ति च S. X. ० ध्यव

लोक्यते यदि L. W. Bo . ( d ) तन्मार्जितुं कः क्षम :; देवस्य किं दूषणम् . S. X.

St. XCIII.- for is not uncommon . See for one instance

Vairâgyas'ataka St. 71. The correlative , it will be also observed ,

is wanting . On , vide supra Stanza 49. - S'árdúlavikridita .

इति दैवप्रशंसा |

अथ कर्मप्रशंसा |

नमस्यामो देवाननु हतविधेस्तोपे वशगा

विधिर्वन्द्यः सोपि प्रतिनियतकर्मैकफलदः ।

फलं कर्मायत्तं किममरगणैः किं च विधिना

नमस्तत्कर्मभ्यो विधिरपि न येभ्यः प्रभवति ॥ ९ ४ ॥

XCIV . ( a ) ह ° ; न ° Be.n . ( where also are noted हन्त , हित for इत )

( c ) किममरगणैः ; यदि किममरै : Be . Bo . D. K. M. P. R. N. ( where

" C मय ० for मम . )

St. XCIV .: is a denominative , see Siddh . Kaum . II . 230

,, & particle of emphasis Amara III . , 247 Nânârtha .

comp . in S'akuntala , or Viracharita p . 17. A similar

word is for which see Vairagys'ataka St. 8. Literal trans

lations of both these words are common in Marathi in the same

sense . Râmarshi's rendering of a byd is correct as far as it

goes , but feeble . thor : = who gives merely the fruit

severally appertaining to each act . A somewhat similar ex

pression occurs in the S'ariraka Bhashya Badak¶

Tarde ( p . 38 ) on which the gloss is as follows aranâ » .

स्थितानि देशकालनिमित्तानि येषां कियाफलानां तदाश्रयस्येत्यर्थः स्वर्गस्य क्रियाफलस्य

मेरुपृष्ठं | देशः देहवातादू कालः उत्तरायणमरणादिनिमित्तं प्रतिनियतम् Ramarshi

construes प्रतिनियत with कर्म saying प्रतिनियतं नियमितं यत्कर्म तस्य एवं मुख्य

केवलं का फलं ददाती ते तथा I rather think it ought to be construed

with . too should , I think , be taken only in the sense of

bere not . For the dative : see Siddh . Kaum . L , 282. In the

Kavyasangraha this Stanza is given as belonging to the S'ânti

s'ataka see p . 300. - S'ikharini .

ब्रह्मा येन कुलालवन्नियमितो ब्रह्माण्डमाण्डोदरे

विष्णुर्येन दशावतारगहने क्षिप्तो महासंकटे ।

रुद्रो येन कपालपाणिपुटके भिक्षाटनं कारितः

सूर्यो भ्राम्यति नित्यमेव गगने तस्मै नमः कर्मणे ॥ ९ ५ ॥

XCV . ( b ) क्षिप्तो महा ; न्यस्तो महा ● Be.n. क्षिप्तः सदा D. P. ( c ) ° टनम् ;

● यणम् Bo.n. कारितः ; सेवते N.

St. XCV . DESHID is a common expression comp . Vîra

charita p . 17 or Sahityadarpana p . 97. The allusion is to the

story of Brahms coming out of the primordial egg the two

halves of which then became Heaven and Earth . See Manu

I. , St. 11 , 12 13 and Matsya Purâna II . , 28 et seq . re

fers to the work of Brahma within the egg in the formation of

things . Râmarshi says ब्रह्माण्डभाण्डानि far विधातुं farà नियम्यते but what is then

the meaning of उदर ? गहन is explained by वन and संकट in one

copy of the commentary . By Râmarshi it is explained thus *

विपिन कवा . महासंकटे is explained by अतिसंवाधरूपे by Ramarshi . There

are it seems to me two ways of interpreting this expression ( 1 )

गहन being taken as meaning forest , and महासंकट 88 8 Bahu

vrihi meaning full of great difficulties ; ( 2 ) गहन being taken as

an adjective , महासंकटे as meaning “ in the great difficulty . " For the

latter interpretation , which I prefer , may be compared भूरिंदोषगहनो

दर्यामयः in Viracharita p . 59 or विवेकप्रसादुपचित महामोहगहनो । विकार :

कोपन्तर्जंडपति च तापं च कुरुते in Malati Madhava p . 55. For भिक्षाटनं कारितः

see Siddh . Kaum . II . , 278. कपालपाणिपुटके should be taken as a Ma

dhyamapadalopi - compound equivalent to कपालसहितपाणिपुटके . The

story of Rudra's begging with a skull in his hand may be seen

summarised from the Skanda Purâna in the note to Chandakau

s'ika p . 45 ( Calc . Ed . ) . Râmarshi interprets it differently . He

says कपालं तुम्बीफळशकलं तदेव पाणिपुटकं हस्तपुटकम् . But this is obvi

ously not satisfactory . श्रीसूर्ये इत्युपलक्षणम् | चन्द्रादयो ग्रहा अपि भ्रमन्ति }

says Râmarshi . The sentiment of this Stanza again shocks the

orthodoxy of the commentators . One copy of the commentary

has the following ब्रह्मविष्णुसूर्यादीनां प्राचीनकर्म वर्तते इति वक्तुं नैवोचितम् ।

दृष्टान्तस्तावदेकदेशी वर्तते । तैयैस्कार्यमकृतं तस्कुर्वन्ति । दृष्टान्तस्तु लोकव्यवहारार्थ

लिखितः कर्मणि महत्वस्थापनार्थम् || But the idea is not so uncommon &

one as this indicates . Thus in the Yoga - Vâsishtha quoted in the

commentary on the Ramayapap . 12 ( Bomb . Ed . ) we read तेनापि शापितो

विष्णुः सर्वज्ञत्वं तवास्ति यत् ॥ किंचित्कालं हि तत्स्यवस्था लमज्ञानी भविष्यास . And this

is given as the occasion of Vishnu's incarnations . Another account

of them may be seen at Matsya Purâņa XLVII . , St. 103-4 where

Bhrigu says to Vishpu : यस्मात्ते जानतो धर्ममवध्या स्त्री निषूदिता ॥ तस्मान्वं सप्त -

कृत्वह मानुषेधूपयन्स्यसि ॥ ततस्तेनाभिशापेन नष्टे धर्मे पुनः पुनः ॥ लोकस्य हितार्थाय

जायते मानुषेविह ॥ This Stanza occurs in the Kāvyasangraha p .

Sardilavikridita .

नैवारुतिः फलति नैव कुलं न शीलं

विद्यापि नैव न च यत्नकतापि सेवा |

भाग्यानि पूर्वतपसा खलु संचितानि

काले फलान्त पुरुषस्य यथैव वृक्षाः ॥ ९ ६ ॥

XCVI . ( a ) ° वा ० ; ° का . I. ( b ) नैव ; न चापि ID . P. R. ( c ) सा ;

● साम् . I. खलु ; किळ . D. K. P. R. Be.n. संचि ; संवि ० W. सचि ° C.

St. XCVI . -तपस् . See Stanza C. note infra . --Fasantatilaká

बने रणे शत्रुजलाग्निमध्ये

महार्णवे पर्वतमस्तके वा ।

सुप्तं प्रमत्तं विषमस्थितं वा

रक्षन्ति पुण्यानि पुरा कृतानि ॥९ ७ ॥

XCVII . ( 6 ) मस्तक ; संकट S. W.T. X. ( c ) सप्तम् ; शुभम् . D. वा ; च D.

St. XCVII . --विषमस्थिनम् Rámarshi renders this by वातरोगादिना

a . But there is no authority for this meaning . It means placed

in a dangerous or difficult position . Comp . Bhatti . VI . , 88. are

मासानं दूनं विषमस्थ : कपिद्विषम् ॥ प्रायुङ्क & c . where one commentary says

विषमे दुर्गपते तिष्ठतीनि विषमस्थ : and the other विषमे कृच्छ्रे तिष्ठतीति . Com

pare also Mrichchhakatika p . 310 ( Calc . Ed . ) , or Bhagavadgîtâ

II . , 2 where S'aukara renders it by . The idea is that

in whatever place and in whatever circumstances one may be

placed , the merit accumulated in a previous birth is always ready

with its help . - Upajati .

या साधूंश्च खलाकरोति विदुषो मूर्खान्हितान्द्वेषिणः

प्रत्यक्षं कुरुते परोक्षममृतं हालाहलं तत्क्षणात् ।

तामाराधय सक्रियां भगवतीं भोक्तुं फलं वाञ्छित

हे साधो व्यसनैर्गुणेषु विपुलेष्वास्थां वृथा मा कृथाः ॥ ९ ८ ॥

XCVIII . ( a ) भूंथ ; ° न्हि . Be . K. ( c ) सन्क्रियाम् ; चण्डिकाम् . D.

शंकरीम् K. Be.n. चक्रिकाम् P. R. noted as & various reading in L.

वक्रिक्राम् noted as & Variant in S. ● तीम् ; ' तो . T. भोक्तम् ; दात्रीम् . K.

Be.n. ( d ) हे साबो ; मोहाद्धी ( ब्धौ ? ) . Bo.n. व्यसनैः ; व्यसने Bo.n. लमलम् .

D. नमतो K. Be.n. P. R. ०५० ० ० Be . Bo . K. मै ( १ ) D. ° स्थाम् ;

● स्था ० W. D.

St. XCVIII .- = well - wisher . Comp . Kirâta I. , 4 - good

conduot , as in Sakuntala शकुन्तला मूर्तिमंती च सक्रिया व्यसनैः = constant

application , perseverance . With the reading which would

seem to mean " crookedness " , the meaning of the Stanza must be

" that which makes wicked men of good ones " & c . This is also the

meaning according to Râmarshi with the reading which

he interprets to be either I or , though he does not

show how it suits the meaning to interpret चह्निका as सरस्वती .

Possibly it may refer to the power of speech " to make the

worse appear the better reason . " वक्रेण विनास्मिन्युगे फलं न भवनि ( com

mentary ) . With of course the meaning is " that which

makes good men of wicked ones . " - S'árdúlavikridita .

गुणवदगुणवद्वा कुर्वता कार्यमादौ

परिणतिरवधार्या यत्नतः पण्डितेन ।

अतिरभसतानां कर्मणामाविपत्ते . ।

र्भवति हृदयदाही शल्यतुल्यो विपाकः ॥ ९९ ॥

XCIX . ( a ) गुणवदगुणवहा ; सगुणमपगुणे वा P. R. ° मादी ; जातम् . 18. X.

K. D.P.R. Be.n. N.

St. XCIX . - _ = TRUTH ( Râinarshi ) which in its

ordinary sense seems scarcely to be correct ; it means the collec

tion of acts i . e . all acts whatever ; a very common expression ,

compare ч Uttararâmacharita 143 and see the Kosha cited

under Raghu V. , 1 by Mallinâtha . : up to the time

of death . = result , oftener bad than good result .

Máliní .

स्थाल्यां दैडूर्यमथ्यां पचति तिलखलीमिन्धनैश्चन्दनायैः

सौवर्णेल लामो लिखवि वसुधामर्कमूलस्प हेतोः ।

छिला कर्पूरखण्डान्वृतिमिह कुरुते कोद्रवाणां समन्तात्

प्राप्येमां कर्मभूमिं न चराते मनुजो यस्तपो मन्दभाग्यः ॥ १००

C. ( a ) ° डू ° ; ° दू ° Be Bo . P. तिळखलीम् ; तिळखलिम् . S. X. W.

K. Bo.n. तिळखळम . P. B. N. तिळकण्मन् . T. च लशुनम् . C इन्धनैश्चन्दनाद्यैः ;

चन्दनैरिन्नौधे : S. X. Be . W. ( where नो for नी ) P.R.N. ( where चा for च )

जङ्गलानिन्धनौपैः Bo . चन्दनन्विना : C. T. Ben . ( b ) विलिख ; निखन ; I ' .

● धाम कंम् ; व कर्ममू . W. ' कर्मतू ° C. ° भामर्कतू ° . P.N. ( c ) ° न्यू ;

° न्भू ° T. न ° S. ०३० ; ०६०. Bon . ( d ) न चरति ; प्रचरति iS . चरति न .

I. न भजति . N.

St. C .- = Ramarshi . is given in the Medi

ni Kosha as meaning i . e . the refuse after the oil is extract

ed ; from that like , & c . . For the case

here see Siddh . Kaum I. , 295 . It is an emetic and has other

bad effects . HÎC कर्पूर = TRâmarshi . I am told that it is a thing re

sembling arrowroot . : collection . Comp . Kâdambarî p . 44 and

elsewhere . . This world is often so - called . The idea is some

what similar to that of Bishop Butler who calls this a world for

man's probation . See Ramayana ( Bomb . Ed . ) Ayodhyâkâṇḍa

CIX . , 28 ( p . 205 ) đểH THI THỬ DỊCH đi dTEJHH . See also Muir V. ,

325 ( Ed . 1870 ) fatti aventure at which fixes the mean

ing precisely . Ramarshi renders it by भरतखण्डे जन्म सपस् = खधर्मे

fer , ( commentary ) Râmarshi . S'ankara in his comment

ary on the Pras'na Upanishad renders it by . The idea

expressed in the several analogies in the first three lines is that

of good things misapplied , which is exactly the idea of the

fourth line also . The opportunities given by birth in this

world are lost when is not practised . - Sragdhará .

मज्जत्वम्भति यातु मेरुशिखरं शत्रूजयत्वाहवे

चाणिज्यं कृषिसेवनादि सकला विद्याः कलाः शिक्षतु ।

आकाशं विपुलं प्रयातु खगवत्कृत्वा प्रयत्नं परं

नाभाव्यं भवतीह भाग्यवशतो भाग्यस्य नाशः कुतः ॥ १०१ ॥

CI . ( a ) ° रम् ॰ ; ०३. D. ' त्रूञ्ज ; त्रु ज ° Bo . ( orig . Bo.n. ) ( 6 )

● ज्यम् ? ज्या ०. Bon . ● द्याः क ° ; ° द्याक ° T. ° ळाःशि ° ; ° ळा शि ० . P.R.

● क्षतु ° ; ° क्षितु ° . W. क्षतुम , X. ( a ) भाग्य ; क . P. R.N.

St. CI .-- A man may do the most difficult and dangerous things

in order to do what is fated not to happen or to avoid what

is fated to happen . But he will fail . - S'árdúlavikrêḍita .

भीमं वनं भवति तस्य पुरं प्रधानं

सर्वो जनः सुजनतामुपयाति तस्य ।

कृत्स्ना च भूर्भवति सन्निधिरत्नपूर्णा

यस्यास्ति पूर्वसुकृतं विपुलं नरस्य ॥ १०२ ॥

CII . ( a ) त ° ; य ° N. ( b ) ° व जनः ; वें जना : L. D. Bo.n. सु O ; स

P. B , N. ° ति ; ° न्ति . L. Bo.n. तस्य ; सद्य :. I. ( c ) कृना ; कृत्वा . बाउछा ,

W .; १०. W.

St. CII .- = full of excellent treasures and jewels , or

full of jewels in excellent collections . Râmarshi says संनिधौ fût समीपे añîì

रस्नैरुत्कृष्टवस्तुभि : गवाश्वान्नवस्त्रादिभिर्मणिभिवो पूर्णा , of course he reads संनि ० .

for . But the construction is not a very good one . - Va

santatilaká .

इति कर्मप्रशंसा |

अथ प्रत्यन्तरे श्लोकाः ।

को लाभो गुणिसंगमः किमसुखं प्राज्ञेतरैः संगतिः

का हानि : समयच्युतिर्निपुणता का धर्मतत्त्रे रतिः |

कः शूरो विजितेन्द्रियः प्रियतमा कानुव्रता किं धनं

विद्या किं सुखमप्रवासगमनं राज्यं किमाज्ञाफलम् ॥ १०३ ॥

CIII . ( 6 ) ° य ° ; ये .. L. Bo . ०० ००. S.

St. CIII . -समयच्युति : letting slip an opportunity यस्मिन्समये यदवइये

कर्तव्यं तन्नकृतं समयो गनः ( commentary ) . अनुव्रता - पतिव्रता ( commentary ) .

Comp . Râmâyana ( Gorresio ) XIX . , 24 . = the fruit of

which is the capacity to command , to enforce obedience . Comp .

St. 48 and note . The commentary says somewhat obscurely.- .

I ज्ञया सर्वे शुभाशुभं भवति सामर्थ्य वर्तते तदेव राज्यम् । उक्तं च । पञ्चा ( ? ? ञ्च - X. )

Taft & Hai cft d . - S'árdúlavikridita .

मालतीकुसुमस्येव द्वे गती ह मनस्विनः ।

मूर्ध्नि वा सर्वलोकस्प शीर्यते वन एव वा ॥ १४ ॥

CIV . ( a ) ° व ; ह . V. मनखि ° ; महात्म C. Bo.n. शीर्येते ; शीर्येत Bo.n.

St. CIV . The first line is ungrammatical , unless is taken

as an expletive by itself . But is not used in the class of works

to which these S'atakas belong . See St. 33. - Anushtub .

अप्रियवचनदरिद्रः प्रियवचनाढयैः स्वदारपरितुष्टैः ।

परपरिवाद निवृत्तैः क्वचित्क्कचिन्मण्डिता वसुधा ॥ १०५ ॥

CV . ( 6 ) ° ढौ : ; ° ख्यैः . L. परि ° ; सम् . P. R.

St. CV . - For aft comp . Kavyaprakâs'a p . 60. - Âryá .

कदर्पितस्यापि हि धैर्यवृत्ते

र्न शक्यते धैर्यगुणः प्रमाम् ।

अधोमुखस्यापि कृतस्य वन्दे

नधिः शिखा याति कदाचिदेव ॥ १०६ ॥

CVI . ( b ) बुद्धेविनाशो न हि शङ्कनीय : K. Be.n. ( c ) कृतस्य वन्हेन ;

तनूनपानी ना ० K. Ben . ( d ) ° ति ; ° न्ति . N.

St. CVI . is not a very usual construction . The

reading of K. is better . - Upajáti .

कान्ताकटाक्षविशिखा न खनन्ति यस्य

चित्तं न निर्दहति कोपरुशानुतापः |

कर्षन्ति भूरिविषयाश्च न लोभपाशे

लोकत्रयं जयति कृत्स्नमिदं स धीरः ॥ १०७ ॥

CVII . ( a ) खन ; दह ° all except D .. K. Bo . ( Bo.n. has दह ० ) ;

न . N. ( b ) ° शानुसाप :; ' तानुलाप : S. L. X. Bon . ° शानुपात : D. ( e ) क ° ;

व ० Bo . ( orig . Bo.n. ) त ° N. ० शे :; ° शा Be . D. K. Bo . P.R.N.

( 17 ) श्री ; ती Bo . ( orig . Bo.n. ) .

St. CVII. has been adopted instead of the of C.

and the other copies , because , among other reasons , निर्देहति occurs

immediately afterwards . - Vasantatilakú .

एकेनापि हि झूरेण पादाक्रान्तं महीतलम् ।

क्रियते भास्करेणेव स्फारस्फुरिततेजसा ॥ १०८ ॥

CVIII . ( a ) पहि , ह T. पा ० ; ° T . P. मही ; क्षमा K. ( 6 ) ° णे ;

० रस्ये ° W. ०३०. P. R. स्फारस्फुरित ° ; स्फुरत्स्फारित I. परं स्फुरति W.

स्फारं स्फुरित K. परिस्फुरवि . C.

St. CVIII - T = ray or foot . In the latter sense there would

seem to be an allusion to the Vâmana incarnation of Vishnu for

which see Matsya Purâ na CCXLVI . , 66 et seq . fta . Comp .

Vairâgyas'ataka St. 42 , occurs in Malati - Madhava p . 181 .

Ramarshi . - Anushtub .

वास्तस्य जलायते जलनिधिः कुल्यायते तत्क्षणा

न्मेरुः स्वल्पशिलायते मृगपतिः सद्यः कुरङ्गायते ।

व्यालो माल्यगुणायते विषरसः पीयूषवर्षायते

यस्याङ्गेखिललोकबल्लभतमं शीलं समुन्मीलति ॥ १० ९ ॥

CIX . ( a ) कुल्या ; कूपा Be.n. ' जात् ; ॰णम् Bon . ( b ) ° ला ० ; ° खा ० P.

° तिः सद्यः ; ° तै : सङ्घ : T. ( e ) व ; ° चय ° C . W. ( a ) °े ° ; °° . S. X.

St. CIX . - For the genitive , compare , HARLEY

गुनन्दनीपि ( Uttararamacharita ) माल्यगुण = flower - wreath . शीलं - सदाचारी

ब्रह्मचर्ये वा Ramarshi and see note St. 82. कुरक्षायते = मृगवङ्गीतो

HA Râmarshi . But there is no propriety in . It is rather

mildness that is meant here . - S'árdúlavikridita .

लज्जागुणौघजननीं जननौमिव स्वा

मत्यन्तशुद्धहृदयामनुवर्तमानाम् ।

तेजस्विनः सुखमसूनपि संत्यजन्ति

सत्यव्रतव्यसनिनो न पुनः प्रतिज्ञाम् ॥ ११० ॥

CX . ( a ) ° ज्जा ; ° डजाम् . P. R. Be.n. जननोमिन स्वाम् ; इव वर्तमानाम् .

S , जननीमिवाद्याम् . D. P. 8. ( in which two यम् for द्याम् ) ( 6 ) मनुवर्त

मानाम् ; मनुवर्तमाना : Bo . Be . K. P. R. " मनिवर्तमाना : D.

I. ( a ) भग्रा ; दुर्गा . D. P. R. हृदयम् ; वदनम . D. य ° ; त ° . D. K.

वदनम् ; हृदयम् D. यह ° सह ° . P. R. ( c ) शंसि ; श °ि D. P.

St. CX .: ( commentary ) I prefer

the interpretation modesty and many other good qualities . The

commentary in M. countenances this interpretation . -

and may be interpreted , I think , so as to go both

with and , the first as applied to mother meaning of

very pure heart and the second always obediently following

after one . As applied to t , the former would mean that by

which the heart becomes pure and the latter , always going

with one , always binding . Agar Awata = either abandon

comforts and even life , or abandon even life with ease i . e .

without hesitation . For the former comp . Naishadha I. , 60 .

सत्यमेव व्रतं तदेव व्यसनं ये ते as given in the commentary and in

Râmarshi is inaccurate . It should be aftà ; Râmarshi reads

and explains it by and he also reads

: to which is taken as the object . - Vasantatilaká .

MISCELLANEOUS.

MISCELLANEOUS ,

अग्राह्यं हृदयं यथैव वदनं यदर्पणान्तर्गतं

भावः पर्वतसूक्ष्ममार्गविषमः स्त्रीणां न विज्ञापते ।

चित्तं पुष्करपत्रतोपतरलं विद्वद्भिराशंसितं

नारी नाम विषाकुरैरिव लता दोषैः सभं वर्द्दिता ॥ १ ॥

Stanza I. - HIT :. For the meaning of this word see Raghu II . ,

26 and Kumara . III , 68 with Mallinatha's comments on those two

passages . See also Sringâras'ataka 2 , where the commentator ren

ders it by चित्ताभिप्राय as Ramarshi renders it here . सूक्ष्ममार्ग- अलभ्यमार्ग

( commentary in M. ) a narrow path . is a very common

simile for every thing fickle , unsteady , a : in the sense of a

not the more usual hoped or expected . The defects pointed out

in the first three lines like germs of poison develop as a woman

grows . H is an idiomatic expletive equivalent to " verily " com

pare note to St. 20. The commentary in M. and Râmarshi have

नामति संबोधने which is not quite intelligible ; should it be संभावने ?

See note Stanza 57 supra . - S'árdúlavikrtḍita .

अभिमुखनिहतस्य सतस्तिष्ठतु तावज्जयोथवा स्वर्मः ।

उभयबलसाधुवादः श्रवणसुखस्यैव तात्पर्यम् ॥ २ ॥

II . ( c ) ° वळ ; त्र D. ( a ) सु ० ; मु ० . D. श्रवणसुखोसो बलात्यर्थम् M.P.

R. ( in whioh two ना for ला ) . श्रवणमुखस्यैनास्त्यंतर्थः ( ° स्यैव मारत्यर्थ : १ ) . D.

St. II . i . e . in battle . For the idea of the first line

comp . Bhagavadgitâ II . , 38 Manu VII . , 89 or the following

Stanza quoted by Madhusûdana Sarasvatî under Gîtâ I. , 31

पुरुषौ लोके सूर्यमण्डलभेदिनौ । परिव्राड्योगयुक्तच रणे चाभिमुखो हत : || “ Praise

from both armies is exceedingly pleasant to the ear . " The Stanza

means that whether a man killed in the front ranks in a battle

does or does not obtain victory or heaven , he certainly must ob

tain the eulogy of both sides , and that is very substantial gain .

The reading of M. as will be seen is different . But I do not

understand either the text or the comment . The latter is as fol

lows : असो श्रवणमुखः अत्यर्थे वळातिवलं बध्नानि || किलक्षणः स श्रवणसुख : उभयबळ

साधुवाद : उभयगळे सानुवादी यस्य सः . Aryd .

इयत्येतस्मिन्वा निरवधिचमत्कृत्पतिशये

वराहो वा राहुः प्रभवति चमत्कारविषयः ।

महीमेको मनां यदयमवहद्दन्तसलिलैः

शिरःशेषः शत्रुर्निगिलति परं संत्यजति च ॥ ३ ॥

St. III . - This Stanza is rather puzzling . The third line al

ludes to the third Avatara of Vishnu ( for which see Matsya Pu

râņa CCLXVIII . , 63 et seq . ) . The last to eclipses for which

see Matsya Purina CCLI . , 16. - : would be a better read

ing , though the mea ning remains the same . The first two lines

should probably be rendered as follows : - " In this excess of

boundless wonder which is so great , the Varâha or Rahu is prin

cipally the object of wonder . Since the one & c . " I cannot explain

the in af . There must be something wrong in the

Stanza . But only one copy has it , and I can make no conjecture

at a better reading . - S'ikharini .

उदन्वच्छना भूः स च निधिरपां योजनशतं

सदा पान्थः पूषा गगनपरिमाणं कलयति ।

इति प्रायो भावाः स्फुरदवधिमुद्रामुकुलिताः

सतां प्रज्ञोन्मेषः पुनरयमसीमा विजयते ॥ ४ ॥

IV . ( a ) ० च्छ ० ; ० ९च्छ ° . K. ' तम् ; तैः R. P. ( a ) प्र ० प्रा ० . P.M.

“ मा ; ● मो . K. ° ते ; ताम . K.

St. IV . - The earth , the ocean , and the sky , are all limited , only

the intellect of great personages is unlimited . see Siddh .

Kaum . I. , 268 ( ai fint :) afturi takes the measure of ,

comp . Viracharita ( Trith . ) 110 l : contracted

within distinct boundary - marks i . e . the bounds are clearly

visible . S'ikharini .

एको देवः केशवो वा शिवो वा

एकं मित्रं भूपातर्षा पतिर्वा ।

एको वास : पत्तने वा वने वा

एका भार्या सुन्दरी वा दरी वा ॥ ५ ॥

V. In D. the third and fourth lines interchange places . In M.

the fourth is second , the second third and the third fourth .

St. V. - The first line but , curiously enough , stopping at

a , may often be heard repeated by our old people . At p . 43 of

the Kavyasangraha this Stanza is given as Ghaṭakarpara's , and at

p . 46 as Halayudha's . The idea of the Stanza is that all

should make their choice of the alternatives stated . The two

cannot be joined . - S'alini .

कमठकुला चल दिग्गजफणिपतिविधृतापि चलति वसुधेयम् ।

प्रतिपन्नममलमनसां न फलति पुंसां युगान्तपि ॥ ६ ॥

St. VI . -कुळाचल . These are thus enumerated महेन्द्रो मलयः साः

शुक्तिमानृक्षपर्वतः । विन्ध्यश्च पारियात्रश्च सप्तैते कुळपर्वताः || ॥ See Kādambari p . 2 .

Táránâth's note दिग्गज - ऐरावत : पुण्डरीको वामनः कुमुझेञ्जनः । पुष्पदन्तः

ainu : guama few : Thus Amara . The Ramayana gives

the differently , namely , for the East , for the West ,

for the South , and for the North . The Stanza as it

♦ stands is not quite intelligible to me . seems to mean mov

ing away - nearly the same thing as and the implication ,

as the words stand , is that H & c . are not ABUJA : .- Âryű .

कि कूर्मस्य भरव्यथा न वपुषि क्ष्मां न क्षिपत्येष यत्

किं वा नास्ति परिश्रमो दिनपतेरास्ते न पनिश्चलः ।

किंचाङ्गोकतमुत्सृजन मनसा लाग्यो जनो लज्जते

निर्वाह : प्रतिपन्नवस्तुषु सतामेताद्ध गोत्रव्रतम् ॥ ७ ॥

VII . ( a ) ● त्येष यत् ; त्यॆव यः M. ( b ) ० रा ० ; ₹ ० . Ben . यन्त्रि ;

योनि ०. M. ० ळ :; ° ळात . D.

St. VII . - The third line must be taken as a question like the

previous two . Construe the last line thus af vat vazi ( va )

प्रतिपन्नवस्तुषु : . For vide supra St. 28. note . This Stanza also

occurs in the Mudrârâkshasa Nataka p . 79 ( Calc . Ed . ) .

S'árdúlavikridita .

को न याति वश लोके मुखे पिण्डेन पूरितः ।

मृदङ्गो मुखलेपेन करोति मधुरध्वनिम् ॥ ८ ॥

St. VIII . - The last line alludes to the flour applied to a

Mridanga before it is played upon . E means a ball of food .

Vide supra St. 31. - Anushtub .

क्षुद्राः सन्ति सहस्रशः स्वभरणव्यापारमात्रोद्यताः

स्वार्थो यस्य पदार्थ एव परमो नैकः सतामग्रणीः ।

दुःपूरोदरपूरणाय पिबति स्रोतःपति बाडवो

जीमूतस्तु निदाघसंभृतजगत्संतापविच्छित्तये ॥ ९ ॥

( c ) चा ; ल ० Be . Bo . K. D. न्न मनसा ; समनसा . D. ऊजन इव . P.

R. न महसा ( Prima manu ° न्न सहसा seounda manu ) in Bo.n. & Be.n.

( d ) बु ; नि M. P. R. Bo.n. वि ( नि ? ) D.

St. IX.TTT : filling ( i . e . benefitting ) oneself . Comp . tit :,

: . " There is not even one leader of the good to whom the in

terest of others alone is his own interest . " # or is the fire in

the ocean . About it see supra St. 76. note . E must of course

be construed with 7. In the last two lines the Vâdava is to be

taken as an instance of the . The cloud is an instance of the

But this does not seem to be very clearly stated . - S'árdúlavikridita .

दूरादर्थ घटयति नवं दूरतश्चापशब्दं

त्यक्त्वा भूयो भवति निरतः सत्सभारञ्जनेषु ।

मन्दमन्दं रचयति पदं लोकचित्तानुवृथा

कामं मन्त्री कविरिव सदा खेदभारैरमुक्तः ॥ १० ॥

X. ( 6 ) ° रतः ; ° यतम् . K. ° सभार अनेषु त्सभापादनेषु M. कथापादनेषु

P. R. ( c ) वृ ० ; ० र ० D. ( d ) खे ° ; खे ° D.

St. X .- ( 1 ) meaning from afar i . e . in an unexpected

and striking way , ( 2 ) wealth from afar . = ( 1 ) mistakes i.e.

in the formation & c . of words . ( 2 ) offensive expressions -

( 1 ) assembly of learned persons ( 2 ) councillors . TH ( 1 ) word

( 2 ) step . The commentary in M. runs as follows : मन्त्री T GUET दुराल

रमण्डलान्नवं नवीनमर्थ वनं घटयति संपादयति ॥ चान्यद्दूरतः अपशब्दमन्यायं घटयति

संपादयति || कार्ये कृत्वा सत्सभापण्डितसभा ( sic . ) भापादनेषु व्यापारणेषु निरती भवति ||

पुनमन्त्री मन्दमन्दं प रचयति स्थानं करोति ॥ कपा ( sic . कथम ? . ) लोकचित्तानुवृत्या

• • • • कविः । किं कुर्वते ( sic . ) दूरादास्मशक्तेः नवमर्थ शास्त्रार्थ घटयति । चान्यहूरतो

पशब्दं पश्यति || शास्त्राणि कृत्वा भयः पुनरपि सत्सभापादनेषु विस्तारणेषु निरती भव

ति || सावधान : स्यात् || चान्यन्मन्दमन्दं पदं रचयाने योजयते || करा ( sic . again )

लोकांचनानुवृच्या . Were it not that the construction of कृत्वा , or व्यक्त्वा

as we have it , bas been otherwise stated in this commentary , it

would be unnecessary to point out that the correct construction

is आवशदं च दूरनव्यक्ता ... निरतो भवति . - Mandákrántd .

दैवेन प्रभुणा स्वयं जगति यद्यस्य प्रमाणीकृतं

तत्तस्योपनमेन्मनागपि महान्नैवाश्रयः कारणम् ।

सर्वाशापरिपूरके जलधरे वर्षत्यपि प्रत्यहं

सूक्ष्मा एव पतन्ति चातकमुखे द्विवाः पयोबिन्दवः ॥ ११ ॥

XI . ( a ) ० स्प ; ° रित Bo . ( orig . Bo.n. ) ( 6 ) ० मे ० ; ०३.० ° K. Bo . Be .

M. ( c ) ° रके ; ° भरते Bo . ( orig . Bo.n. ) Be.n. ° पि ; ° पः . Bo.n.

St. XI . -- प्रमाणीकृनभ् = प्रमाणोतं कृतमित्यर्थः ( commentary in M. )

which itself requires explanation . प्राप्यत्वेन निर्णनम् ( Ranarshi )

which is better . It means " settled as one's measure i . e . 28

one's proportion or share " उपनमेत् is better than उपनयेत् in the

sense of “ will go to " as in इदमुपनतमेवं रूपमष्टकान्ति in Sakuntala .

उपनयेत् the commentator in M. explains by ठी ( sie . टी ? ) कयेत्प्राप्नो

वीस्यर्थ :. But this is avoiding the difficulty . Both उपनयेत् and ढोकयेत् ,

unlike प्राप्नोति ( which is a correct rendering for उपन मेत् ) , require

a subject who should cause to go . This subject it is difficult to

find except by the awkward way of supplying . On the other

reading तत् wonld be the anbject not the object as here . महानाश्रयः

मनाद्यविकरणम् says Ramarshi ; resort to a high place & c . भाशा

quarters , directions , द्विवाः = two or three . Panini V. , 4 , 73. -

S'árdúlavikridita .

परिचरितव्याः सन्तो यद्यपि कथयन्ति न सदुपदेशम् ।

यास्त्वेषां स्वैरकथास्ता एव भवन्ति शास्त्राणि ॥ १२ ॥

XII . ( 6 ) यद्यपि कथयन्ति न सदुपदेशम् ; यद्यप्युपदिशन्ति न S. यद्यपि कथयन्ति

मा सदुपदेशम् . Bo . ( ८ ) ले ; स्ले ० S.

St. XII . - The reading वा does not make sonse . नो for न would

suit both sense and metre . I ordinary random conversa

tion . Comp . Viracharita 4 ( Trith . ) – Arya .

: कन्दुकपातेनोत्पतत्यार्यः पतन्नपि ।

तथा त्वनार्यः पतति मृत्पिण्डपतनं यथा ॥ १३ ॥

XIII . ( a ) प्राय :; यथा N. लोय ; नप ° K. M. ( 6 ) पतनम् ; गुटिका R.

St. XIII . -कन्दुकपानेन पतति is a curious construction “ falls with

the fall of a ball " i . e . so as to rebound . The construction of the

second line is also curious . Râmarshi's comment runs as follows :

आर्यः श्रेष्ठः पुमान्प्रायः बाहुल्पेन स्वभान वा पतन्नपि विपदं मन्नपि उत्पनति ऊर्ध्वं

गच्छनि संपदं प्रतीस्पर्थः || केन तुल्यं कन्दुकपातेन सह कदुकावत् । यथा कन्दुकः

पतंन्नुपनति तु पुनः अनायैः खळस्तथा पतति अस्य ( sic . इय ) ति तथा कथं यथा

गृण्डितनं मृदः सूचिकायाः पिण्ड : सारज : संघानः तस्य पननं यथा भवति न नु कदा

चिदुसतनं भवेतू , - Anushtub .

यदि नाम दैवगत्या जगदसरोजं कदाचिदपि जातम् ।

अवकरनिकरं विकिरति तरिक कुकवाकुरिव हंसः ॥ १४ ॥

St. XIV . — Â ¥ ¤ = multitude . See Vairâgyas'ataka St. 52. - Âryá .

यन्त्रागा मदभिन्नगण्डकरटास्तिष्ठन्ति निद्रालसा

द्वारे हेमविभूषणाश्च तुरगा वल्गन्ति यदर्पिता : ।

वीणावेणुमृदङ्गशङ्खपट हैः सुतस्तु यहोयते

तत्सर्व सुरलोकदेवसदृशं धर्मस्य बिस्फूर्जितम् ॥ १५ ॥

XV . ( a ) भिन्नगण्ड ; वारिभिन्न ° P. R. ( b ) हेम ; स्वर्ण ; P. R. ० षणा ० , ० षि

ता ° P. B. Bo.n. ( orig . Bo . ) बल्ग ° ; हेम ° Bo.n. ( L. ) ऋष ° Bo.n. ( K. )

( orig . Bo . ) ( 0 ) ० है :; ° णवैः P. R. Bo.n. ( orig . Bo . ) ° स्तु ; ० श्च Bo.ne

( orig . Bo . ) ( d ) देव ; सिद्धि . T. R. राज्य . Bo.n. ( orig . Bo . ) .

St. XV. must be interpreted as a Saptami Tatpurusha ;

gods in heaven . " f = manifestation of power . Originally

it means thundering . - S'árdúlavikridita .

ये संतोषसुखप्रमोदमुदिवास्तेषां न भिन्ना मुदो

ये त्वन्पे धनलोभसंकुलधियस्तेषां न तृष्णा हता |

इत्थं कंस्य कृते कृतः स विधिना तादृक्पदं संपदां

स्वात्मन्येव समाप्तहेममहिमा मेरुर्न मे रोचते ॥ १६ ॥

XVI . ( a ) मुखप्रमोद ; निरन्तरप्र . N. ° षां न ; ° षाम ° . D. ( b ) लोभ ; लुब्ध . M.

P. R. N. ( d ) स्वान्मन्येव समाप्त ; स्वामिभ्यैव समस्तैन ° . D. ( स्वामिन्येव समान १ ) .

St. XVI . - .- interrupted . ; so that or that

being so . TH = seat i . e . possessor of , compare the use of

in the same sense . The question should be taken to stop

at : ; and as the subject for a : should be supplied .

Otherwise there arises the anomaly of the pronoun preceding its

antecedent , a construction sometimes occurring in English , but

not in Sanskrit . - S'árdúlavikrídita .

रक्तवं . कमलानां सत्पुरुषाणां परोपकारित्वम् ।

असतां च निर्दयत्वं स्वभावसिद्धं त्रिषु त्रितयम् ॥ १७ ॥

XVII . ( 6 ) सत्पु ; सुषु ° K. ( सुपू ? )

St. XVII.- seems almost to show a forgetfulness of the

previous genitives . But it may be justified . - Âryđ .

बचो हि सत्यं परमं विभूषणं

गजाङ्गनाया कृशता तच्च ।

द्विजस्य विद्यैव पुनस्तथा क्षमा

शीलं हि सर्वस्य नरस्य भूषणम् ॥ १८ ॥

St. XVIII . - There is a break of metre in the second line

which is corrupt . For the last line , comp . St. 82. - Vans'astha ..

वरं तुच्छृङ्गाद्गुरुशिखरिणः क्कापि पुलिने

पतित्वायं काय : कठिनदृषदन्तर्विदलितः ।

वरं न्यस्तो हस्तः फणिपतिमुखे तीव्रदशने

वरं वो पातस्तदपि न कृतः शीलविलयः ॥ १ ९ ॥

XIX . ( a ) तुझाच्छुड़ा ० ; शृङ्गनु ° ; M. P. R. Bon . D. ( where तु for

नु ) शृशोत्संगा ०. N. गुरु ; दूर . M. णः ; ० णाम् . D. पुलिने ; विषमे D.

Bo.n. N. M. विषये . P. R. ( 6 ) ● न्तविंद ० ; ° न्तविंग ° . D. Bo.n. ° न्ते

विग ° N. ( e ) ° त्र ° ; ° ण ° ; D. P..R . M. N. Be . ( orig : Ben . ) Bo.n.

( orig . Bo . ) .

St. XIX is Ramarshi's explanation of

his reading . For see supra St. CIX . - S'ikharini .

विरम विरसायासादस्माद्दुरव्यवसायतो

विपाद महतां धैर्यध्वंसं यदीक्षितमीहते ।

अपि जडमते कल्पापाये व्यपेतनिजक्रमा :

कुलाशखरिणः क्षुद्रा नैते न वा जलराशयः ॥ २० ॥

XX . ( a ) ° साया ० ; ° माया ° . D. N. ° तो ; ° तः . K and lines one

and two change places . ( 0 ) °° ; यि P. R. N. मते ; विधे . K. P.R.

N. व्य ° ; प्य ० . N. ° माः ; मः D. ( d ) जळराशयः ; ● चापि जलाशया : K.

St. XX. the trouble of which has nothing to

sweeten it . foolish occupation . I have put

and sq & c . as separate words in accordance with what

seems to be Râmarshi's interpretation which takes & c . and

: as both predicative ; though I am not sure of this . I

however prefer कल्यापायेभ्यव्यपेतनिजक्रमा एते कुळशिखरिणः क्षुद्रा न भवन्ति

. It may also do to take it as üft Fö

शिखरिण : व्यपेतानेजक्रमाः क्षुद्राश्च न ( भवन्ति ) न वैते जलराशय : Rāmarshi's

comment runs as follows : एते महान्तः क्षुद्राः ळपत्र ( sic . ) कुलशिखरिण :

कुळपर्वताः न भवन्ति | वा अथवा एते जळराशयः समुद्राः | न किंभूताः क्षुद्राः उघव :

पुनः किंलक्षणा : उभये कल्यापाये कल्पस्य भपायोन्तः तस्मिन् व्यवेतनिजक्रमाः व्यपेतः

गतः निजक्रमो गुरुत्वगाम्भीर्थादिः येषां ते तथा . The idea of the Stanza is a

common one , comp . Kirâta XI . , 54 and still better because more

closely alike is Viracharita p . 110. ( Trith . ) Surag Â

लवाति प्रतिदिशम् | समुन्मूर्च्छत्साराः कुलशिखरिणः किंचिदपि ते | न मर्यादा तेषि प्रतिज

हाते गाम्भीर्यगरिमस्फुरद्वार्ब्रह्माणोकलितमहिमानीम्बुनिधयः ॥ - Härini .

स्पृहयति भुजय़ोरन्तरमायतकरवालकर रुहविदीर्णम् ।

विजयश्रीवराणां व्युत्पन्नप्रौढवनितेव ॥ २१ ॥

xxi . ( b ) वि omitted in K. ( d ) व्युत्पन्न ; मत्त , IK ,

St. XXI . -- भुजयोरन्तरम् = bosom . करवाळकररुह must be analysed

in two different ways when going with and with : .- " sword

like nails " and " nail - like sword . " - Aryá .

अयममृतनिधानं नायकोप्योषधीनां

शतभिषगनुयातः शम्भुमूर्ध्नोवतंसः ।

विरहयति न चैनं राजयक्ष्मा शशाङ्क

इतविधिपरिपाकः केन वा लङ्घनीयः ॥ २२ ॥

St. XXII . - One of the moon's names is . For the story

of his getting that position see Matsyapurâņa XXIII . , 10-13 . - .

- one hundred physicians , and a constellation of that name .

See Varahamihira ( by Kern . ) Chap . CV . , 4. - Máliní .

शुभ्रं सद्म सविभ्रमा युवतयः श्वेतातपत्रोज्ज्वला

लक्ष्मीरित्यनुभूयते चिरमनुस्यूते शुभे कर्मणि ।

विच्छिन्ने नितरामनङ्गकलहक्रीडात्रुटत्तन्तुकं .

मुक्ताजालमिव प्रयाति झटिति भ्रश्यद्दिशोदृश्यताम् ॥ २३ ॥

St. XXIII . -इति - इत्येतत्सर्वंम् अनुस्यूते = woven . विच्छिन्ने = brokem

off , rent down . ang should be , I think , . As it

stands it must be interpreted to mean " goes in all directions and

becomes invisible . " The construction required for this mean

ing , however , is not a good one . - S'árdúlavikridita .

। अथ वैराग्यशतकम् ।

VAIRÁGYAS'ATAKA .

दिक्कालाद्य नवच्छिन्नानन्तचिन्मात्रमूर्तये |

स्वानुभूत्येकमानाय नमः शान्ताय तेजसे ॥ १ ॥

I. ( a ) चिन्मात्र ; विज्ञान . M. ( 6 ) ° त्ये ; त्ये ° B. M. माना ; नाथा ० . P.

STANZA . I. - The commentator introduces his comment on this

Stanza thus इह खलु सकळवसुधेशशिखामणी राजर्गिप्रवरः श्रीमर्तृहरिर्वैराग्य

शतकमेवारभमाणो राजकुळालन्नत्वाद्राज्ञो नीतिशृङ्गाराववश्यमपेक्षितावतः प्रथमं नीति

शृङ्गारशतके वैराग्यशतकावतरणरूपे निर्मायेदानों वैराग्यशतकमेवारभमाणः स्वेटदेवं

vzıkà âàìcâu . Râmarshi's gloss , I find , agrees

with what we have said on this Stanza in the Nitis'ataka . He

दिक्काली वेदान्तिनां मते व्यापको पदार्थों तदादिभिः अनवच्छिन्ना न अवच्छिन्ना

says .

न क्रोडीकृता अविषयी कृतेत्यर्थ : मान according to the commentator means

STIT , according to Râmarshi T. The latter is a closer

rendering , though the meaning is the same in both . The

following Stanza may be usefully compared . afyázzy .

मोक्षात्सत्यज्ञानानन्दरूपात्मलब्धौ || शास्त्रं युक्तिर्देशिकोक्तिः प्रमाणं चान्तः सिद्धा खानुभूति :

This is in the Vivekachůdâmaņi ( p . 62 St. 477 ) . On

this interpretation , and in view of these words of S'ankara ,

might be rendered by " principal " rather than " sole " .

Râmarshi does not say anything about it - Anushtub .

अथ तृष्णादूषणम् ।

बोद्धारो मत्सरग्रस्ताः प्रभवः स्मयदूषिताः ।

अबोधोपहताश्चान्ये जीर्णमङ्गे सुभाषितम् ॥ २ ॥

II . ( 6 ) बोधी ° ; ° ज्ञानो ° M. P.R. ० श्वा ० , ० म ० . M.

St. II . - There are three classes of men , those who have

knowledge and they do not care for other people's learning

through envy ; those who have no knowledge , and they cannot

appreciate ; and those who have high positions in the world , and

they do not care for learning being proud of their own greatness .

So that there is altogether but a bad look - out for learning and

learned men . Comp . infra Stanzas 28 and 91. ff absorbed ,

wasted by absorption , comp . St. 91. - Anushtub .

न संसारोत्पन्नं चरितमनुपश्यामि कुशलं

विपाकः पुण्यानां जनयति भयं मे विमृशतः ।

महद्भिः पुण्यौघैश्विरपरिगृहीताश्व विषया

महान्तो जायन्ते व्यसनमिव दायुं विषयिणाम् ॥ ३ ॥

III . ( c ) परिगृहीताथ ; ° मपि गृहीताथ . K. G. Bo . ( orig . Bo.n. ) परिग्रही

ताहि . B.

St. III.³ = see in prospect . Comp . ¶ ¶fa , Gita

I. , 31. On the last two lines , the commentary is as follows : Heft :

पुण्यौषैः पुण्यसमूहै : चिरकालेन परिगृहोता सम्यग्धृता विषया महान्तीति खरूपतः

फळदानतो विषयिण रागिणां व्यसनं दुःखमेव जनयितुं उत्पादयितुं जायन्ते उत्पद्यन्ते इति

क्षोणे पुण्ये मर्त्यलोके विशन्तीति भगवद्वचनाच ( Gita IX . , 21 ) . Rāmarshi says

महद्भिः अतिगुरुभि : पुण्योधैः मुकृतसमूहै : कृत्वा ( sic ) चिरपरिगृहीता ( sic . )

चिरेण बहुकालेन परिगृहीताः स्वीकृताः एतेन चिरकाळ पुण्यानि विधाय प्राप्ता इत्यर्थ :

On the last line he says विषया : सक्चन्दनवनिताद्या वा ( sic ) विश्वयिणां

विषयवत महान्तः अतिगुरवो जायन्ते भवन्ति किं कर्तुमुत्प्रेक्षते व्यसनं भापदं दातुमिन

एतेन ते विषया यथा यथा महान्तो भवन्ति तथा तथा व्यसनानि भवन्तीत्यर्थः Ramar

shi's explanation is preferable . It must be remembered that

according to the Vedantic system ( see Vedantasara p . 2 Bana

ras Ed . ) , the acquisition of Heaven or स्वर्ग itself is nothing

comparable to मोक्ष . See too Stanza 81 infra . Ramarshi does not

state , nor does the other commentator , what the व्यसन is . It

would seem to be the greater attachment to material happiness

resulting from a long - continued enjoyment of a higher order of

material comforts such as are found in स्वर्ग ; and this is a व्यसन

as keeping one off from a . I think ft should be taken to

mean ' for a long time ' rather than ' after a long time .'-- S'ikharini .

उत्खातं निधिशङ्कया क्षितितलं माता गिरेर्धातवो

निस्तीर्णः सरितां पतिर्नृपतयो यत्नेन संतोषिताः ।

मन्त्राराधनतत्परेण मनसा नीताः इमशाने निशा :

प्राप्तः काणवराटकोपि न मया तृष्णेधुना मुञ्च माम् ॥ ४ ॥

IV . ( b ) ° तोषि ° ; ° झवेि ०. A. ° सेवि ० . M. ( ० ) निशा :; क्षपा : A. M. ( d )

● भुना मुख्य माम् ; सकामा भव . G. P. J. R. N. Bo.n.

St. IV -निविशङ्कया = suspecting ( the existence of ) treasures .

Ramarshi renders शङ्का by अभिलाष , for which no authority is

given . ध्माता = अनिना दंग्बो : Ramarshi ; rightly , one of the meanings

of मा being भग्निसंयोग मन्त्राराधन & c . Ramarshi says मन्त्राञ्जप्वां दे

( original है ) क्ता आराध्य निधिं प्राप्स्यामीति भाषेनं रात्रयो निर्गमिता इत्यर्थः . But

it is difficult to get this sense out of the words as they stand .

मन्वाराभन , I think , means मन्त्रसाधन or मन्त्रासद्धि ; साधू and राधू are

synonymous roots , इमशान is the usual place for मन्त्रसाधन , Comp .

Chandakaus ika Act IV . काण = भन्न Rámarshi . - Sdrdalavikridita .

भ्रान्तं देशमनेकदुर्गविषमं प्राप्तं न किंचित्फलं

त्यक्षा जातिकुलाभिमानमुचितं सेवा कृता निष्फला ।

भुक्तं मानविवर्जित परगृहेष्वाशङ्कया काकव

तृष्णे जृम्मसि पापकर्मनिरते नाद्यापि संतुष्यसि ॥ ५ ॥

V. ( a ) ° न्तम ; ° न्खा . P. K. R. त्या . M. ° फळम् ; ° द्धनम् M. ( 6 )

जाति ; शीळ . B. P. R. ० तमू ; ° ता . M. ( c ) ब्वा ; ° सा C. J. B. A. Bo.n.

N. and f . ( in margin ; orig . in text ) श्वा . B. K. ° या ; ° गा . Bo.n. ( d )

जृम्भसि दुर्मति . Bo.n. G. C. जृम्मिणि M. वैरिणि P. R. J. ( where original

in margin ) निरते ; पिशुने . K. N. ० सि ; ति . P.

St. V. देशम् is an accusative . श्रान्तम् = literally it has been

wandered by me . For the construction comp . Prasannaraghava

Act II . , निजाश्रमपदं प्रति गतं च मुनिना ( p . 31 ) or Act V. , निशाचरच .

ऋण रामं प्रति प्रचलितम् ( p . 105 ) the difference between these and the

text being accounted for by the difference in the construction of

the roots and on the one hand and on the other . T

gu = uda fk at vƒ a száííð avà : Râmarshi . The fear , how

ever , would rather seem to be the fear of being seen by others

eating at the house of a stranger . काकवत् comp . काकोपि जीवति

F ¢ ¥ } Panchatantra I. p . 9. It means in effect , meanly ..

जृम्भसि = increase in extent or strength पापकर्मनिरते = पापकर्मसु निरतः

gurur af Râmarshi . But the ordinary Tatpurusha would be

less strained , and the T would be the compelling men to do

such mean acts for instance as are referred to . - S'árdúlavikriḍita ..

खलोछापाः सोढाः कथमपि तदाराधनपरै

निगृह्यान्तर्वाष्पं हसितमपि शून्येन मनसा |

कृतचित्तस्तम्भः प्रतिहतधियामञ्जलिरपि

त्वमाशे मोघाशे किमु परमतो नर्तयसि माम् ॥ ६ ॥

VI . ( a ) ° लोका ० ; ° ळाळा ° A. N. ° लोळा ° B. तदा ; नृग ° B. ( c ) ° त .

वि ० ; ° तो चि ० B. M. ° तो वि ० A. J. P. R. N. Bo.n. ° भः प्र ; 9 भप्र P.

R. ° तिह ° ; ° इसि ° C. K. ( d ) ० मप ० ० प ० . Bo ( orig . Bo.n. ) K. T.

St. VI . - blank i . e . without really feeling that which

occasions the f . : = steadying of the mind i . e . con

trolling and suppressing the different condemnatory thoughts

that arise in the mind . Comp Uttararâmacharita p . 76. (

न्तःकरणस्य . ) प्रतिहतधियाम् = senseless . आशे मोघाशे , the first भाशा is the

principle of desire or avarice , the second is particular desires . H

: , Râmarshi gives far as an alternative meaning for

the second ; but from a meaning can be got only by

a little straining . -comp . St. 13 ( Miso . ) infra - S'ikhariņi .

आदित्यस्य गतागतैरहरह : संक्षीयते जीवितं

व्यापार हुकार्यभारगुरुभिः कालो न विज्ञायते ।

दृष्ट्वा जन्मजराविपत्तिमरणं त्रासश्य नोत्पद्यते

पीत्वा मोहमयीं प्रमादमदिरामुन्मत्तभूतं जगत् ॥ ७ ॥

VII . ( 4 ) ° वितम् ; ° वनम् Bo . ( orig . Bo.n. ) K .; ( 6 ) . न वि ० ; पिन .

N. ( c ) ● पत्ति ; ° योग ° M. ° श्व ; ° स्तु M.

St. VII .-- the passing away of time is not

perceived , जन्म & o . is a Samáhara Dvandva उन्मत्तेन महाविष्टेन भूतं समं

anda chau cuado : according to Râmarshi . But this is

quite unnecessary and without authority . - S'árdúlavikridita .

दीना दीनमुखैः सदैव शिशुकैराकृष्टजीर्णाम्बरा

क्रोशद्भिः क्षुधितैर्नरैर्न विधुरा दृश्येत चेद्रेहिनी ।

यात्राभङ्गमयेन गद्गदगलत्तु यद्विलीनाक्षरं

को देहीति वदेत्स्वदग्धजठरस्यार्थे मनस्वी जनः ॥ ८ ॥

VIII . ( a ) ना ; ● नाम . T. M. सदैव ; तथैव T. वकीय . K. B. G. Bo

( orig . Bo.n. ) प्रा :; ०३ः A , ° राम् T. Bo . K. ( 6 ) ० र्नरैर्न ; ° निरैन . B.

० निरन्न T. K. Bo . J. N. नरैन G. विधुरा ; विधुराम . T. जठराम् , K. जठ

रैः . J. दृश्येत ; ° दइर्यंत . J. दृश्या न . N. दृष्ट्व . Bo.n. ( नाम for चेत् , ) . नी ;

© 4TH , T. K. Bo .

( c ) ° लनुय्यद्वि ; ° लोङ्गच्छद्वि ° K. ° लस्तद्वद्वि Bo . ° लनुद्वि ° Bo.n.

( a ) ° स्या ° ; ° स्वा ° T. जनः ; पुमान् . A. B. K. Bo . G.M.P.R. N.

St. VIII . - The Stanza occurs at p . 310 of the Kavyasangraha .

The commentator quotes the following : अतिदीनमुखैः पुत्रैर्युक्ता पत्नी

कदम्बरा || न भवहिनी गेहे देहीतीह कथं वदेत् || He adds भत्र भाकारप्रश्शेषः

arüfundar : zura . What this means I do not see . The sense is

that if a man of strong mind did not see his wife in the state

described , he would not go about to beg . It is the family that

constrains him to it . The commentator also has adala

f : but the text is not a & c . which would spoil

the metre ; दोना in truth goes with गेहिनी and दीनमुखैः with शिशु के .

F : the commentator explains by : which is not correct .

# : answers to the : in the last line . " If men did not

see ... what man of strong mind & c . " broken ZE¶Ù¶¶

दन्यत्क ( sic ) थनॆन भङ्गर्ता प्राप्तवत् ( commentary ) . विलीन = lost in the

articulation , not distinctly pronounced . The whole is an adverbial

compound .. ( Râmarshi ) . But comp . note , Nîti

s'ataka St. 94 , also Kadambari p . 326. Uttararâmacharita p . 95

and 156. - S'árdúlavikriḍita .

निवृता भोगेच्छा पुरुषबहुमानो विगलितः .

समानाः स्वर्याताः सपदि सुहृदो जीवितसमाः ।

शनैर्यष्ट्युत्थानं घनतिमिररुद्धे च नयने

अहो धृष्टः कायस्तदपि मरणापायचकितः ॥ ९ ॥

IX . ( 4 ) पुरुषबहु बहुपुरुष . T. ° नो वि ० ; ° नपिं ० . J. ० नोपि . K. N.

० तः ; ' ती . T. ( 6 ) ● समा :; ° तमाः . A. ( 0 ) ● ट ° ; यंधु ° ; C , यस्यु ● A.

● यँस्यो ● M. ● रभ्यु ° . J. ( d ) बृष्टः ; दुष्ट :. T. J. K. Bo . भ्रष्टः K. ( 82 ) .

दृष्टः . P. मूढः . N. ० णा ० ; ० णो ० . K. ० पाय ० ० याप ° A. G. पात .

Bo.n.

St. IX . -पुरुषबहुमानः = Rāmarshi says पुरुषसंबन्धी पुरुषाणां यूनां यो भव

तोत्यर्थः स बहुमानी भूरिरहंकारः स विगलितः भ्रष्टः वृद्धी हि निरहंकारं वक्ति

Å xù ‹ ƒ :. The other commentary explains it to mean respect

among men , which I think better . The alternative of taking

5 as a vocative I do not think a good one . The commentary

comments on जीवितसमा : thus जीवितं समं पूर्णे येषां अथवा जीवनतुल्यास्तै दुईद

स्तिष्ठन्तु स्त्रियन्तां वा तैः किमित्यर्थ :. Whence this last portion comes

does not appear ; for meaning of there is no authority that

I am aware of , and there is also a further difficulty , but not

quite insuperable , about the position of in the com

pound . Râmarshi has : simply , which is correct . Ramar

shi supplies स्वताः : with : and thus makes the line consist of

two statements . It would be better I think to take it as one

statement . समाना जीवितसमाः सुहृदः सपाद खर्याताः धृष्टः Ramarshi renders

by which is appropriate . But one of the other readings

would perhaps be preferable , as the meaning of can only

be got by some straining , and the ordinary sense of " bold " will

not suit here . S'ikhariņi .

हिंसाशून्यमयत्नलभ्यमशनं धात्रा मरुत्कल्पितं

व्यालानां पशवस्तृणाङ्कुरभुजः सृष्टाः स्थलीशायिनः |

संसारार्णवलङ्घनक्षमधियां वृत्तिः कृता सा नृणां

यामन्वेषयतां प्रयान्ति सततं सर्वे समाप्ति गुणाः ॥ १० ॥

X. ( a ) भात्रा मरुत्कल्पितम् ; वायुः कृतो वैधसा . K. Bo . ( orig Bo.n. ) त .

म् ; ० सी . A. B. ( 6 ) . पशच ; पवन Bon . ° सृ ० ; ० ० . K. Bo . ( orig .

Bo.n. ) ° स्तु ° . N. ( ० ) न ० ; ° ने . B. ( d ) या ; सा ° N. सततम् ; सहसा .

K. Bo . ( orig . Bon ) ..

St. X. - व्याळानां मरुदशनं कल्पितम् one of the synonymes given

by Amara of f is 77. : = mode of living . Comp . St. 59

infra . समाप्ति = पूर्णता , नाश . Rámarshi , who adds यामंन्नासनशयन 100

बासादिवृत्ति प्राप्तुमितस्तती नीचस्थलेषयुद्यच्छमानानां न कश्चिदपि गुणस्तिष्ठनीत्यर्थः-

The word # occurs at Naishadha III . , 118 where too the com

mentator renders it by ar . The meaning is that there is no

scope for the exercise of one's merits , all the energies being

absorbed in the t struggle for existence . ' The Stanza occurs also

at p . 302 of the Kavyasangraha . - S'árdúlavikridita .

न ध्यातं पदमीश्वरस्य विधिवत्संसारविच्छित्तये

स्वर्गद्वारकपाटपाटनपटुर्धर्मोपि नोपार्जितः ।

नारीपीनपयोधरोरुयुगुलं स्वप्नेपि नालिङ्गितं

मातुः केवलमेव यौवनवनच्छेदे कुठारा वयम् ॥ ११ ॥

XI . ( c ) . नारी ; रामा . P. R. ° गु ° ; ° ग . K. N. Bo . B.

St. XI . - The distinction between सगँ and संसारविच्छित्ति is note

worthy . Comp . the note to St. III . , supra स्वर्गद्वारकपाटपाटन . Comp .

Mahānataka p . 148. Sardūlavileridita .

भोगा न भुक्ता वयमेव भुक्ता

स्तपो न तप्तं वयमेव तप्ताः ।

कालो न यातो वयमेव याता

स्तृष्णा न जीर्णा वयमेव जीर्णाः ॥ १२ ॥

XII . ( @ ) ° क्तास्त ? ; ° क्तं त ° T. ( 2nd reading ) ( 6 ) ● सा : ; सम . T.

( 2nd reading ) ( c ) ० ताः ; तम् . T. ( 2nd reading ) ( 2 ) ० ° णी :; वर्णम् ..

( 2nd reading ) .

St. XII . -भुक्ता : = preyed upon ( i . e . by the desire for the

enjoyments or : which we have not enjoyed ) . Râmarshi says

विष्टिकरणेन ( 2 ) पामरजनैः पराभूता : The other commentary agrees

with our interpretation याताः = गनसत्वा Rámarshi . The other com

mentator says यास्मन्काळे यस्कर्म कर्तुमुचितं तत्कर्मविहीनी यातो गतः ( sic ° होना

याता गता : ? ) It appears to mean as good as gone out of the world

comp . Gità I , 9. जोगी - comp . St. II . जीर्णा : = enfeebled by old

age . --Upajati .

क्षान्तं न क्षमया गृहोचितसुखं त्यक्तं न संतोषत :

सोढा दुःसहशीतवाततपना : क्लेशान्न ततै तपः ।

ध्यातं वित्तमहर्निशं नियमितप्राणैर्न शम्भोः पद

तत्तत्कर्म कृतं यदेव मुनिभिस्तैस्तैः फलैर्वञ्चिताः ॥ १३ ॥

XIII . ( a ) सु ° ; मु ° B. ( 6 ) ° ढा ; ° डी . B. शीतवात , वातशीत B. ° नाः ;

न . A. B. P. N. Bon . नः R. ' शान ; शो न B. ' शा न . A. P.B. N.

Bo.n. ( c ) वि .० ; चि ° B. ( 2 ) य ° ; त ° C. M. ° ता :; ° तम् . B. ° तः . C. A.

St. XIII . - The commentary on this is very involved and un

intelligible . It runs this गृहे यदुचितं भोजनादिसुखं तत्क्षमया न क्षान्तं किंतु

रोगादिपरवशेन संतोषादळंबुद्धया व्यक्तमपि न शीतादयः सोढा : तपनोग्नि : दारिद्र्यभावेन

देशान् शास्त्रीयं तु तपः ययादिरूपं तु न तप्तं तत्तन्कर्म तादृशं तादृशं कर्म कृतं

तत्तफलैः तेषां तेषां कर्मणां फलैर्मुनिभिः कर्मोपदेष्टभिः तर्जत् एव निश्चितं वञ्चितं

ध्वीकृतमिस्यर्थ : The first line may be translated as follows : “ We

pardoned [ injuries ] but not through forgiveness ; we abandoned

the pleasures suited to a home , but not through contentedness . " ;

{

the idea being that the former was the result of inability

to revenge and the latter of inability to get the plea

sures in question , in neither case was there the exercise of

self - abnegation . In the second line ° न वेशा न is a better reading

than ° ना : केशान . नियमितप्राण - Ramarshi says प्राणा : वासा इन्द्रियाणि वा

for the latter of which no authority is given . The former

meaning is quite appropriate . Comp . Vikramorvashf opening

Stanza and Raghuvans'a VIII . , 19. The last line may be thus

rendered " we have performed exactly those various actions

which are performed by the sages , but we have not obtained

their various fruits . " Râmarshi renders : by far : add

ing 757. Rightly ; compare Naishadha I. , 127

and Raghu VII , 8 with Mallinâtha's comment . This Stanza oc

curs also at p . 302 of the Kavyasangraha . - S'árdúlavikrídita .

बलिभिर्मुखमाकान्तं पालतैरङ्कितं शिरः ।

गात्राणि शिथिलायन्ते तृष्णैका तरुणायते ॥ १४ ॥

XIV . ( a ) लि ° ; ००. P. • तैर ; तेना ° N .

St. XIV . . Comp . St. 12 and Mohamudgara St.

15. ( Kavyasangraha p . 33 ) .- Anushṭub .

येनैवाम्बरखण्डेन संवीतो निशि चन्द्रमाः ।

तेनैव च दिवा भानुरहो दौर्गत्यमेतयोः ॥ १५ ॥

XV . ( a ) ° नैवा ; ० न . चा ० ] Bo.n. ( 6 ) च ; य ° R. ° नुरहो ; नुः पश्य . R.

St. XV .- = either sky or cloth . There is an equivoque

here . दीर्गत्य comp . a . Nitis'ataka St. 56. - Anushtub .

अवश्यं यातारश्चिरतरमुषित्वापि विषया

वियोगे को मेदत्यजवि न जनो यत्स्वयममून् ।

व्रजन्तः स्वातन्त्र्यादतुलपरितापाय मनसः

स्वयं त्यक्ता होते शमसुखमनन्तं विदधति ॥ १६ ॥

XVI . ( a ) पि ; च A. ( c ) ° जन्त : ; जेल A. ( d ) °° ; शे ° A. स्त्वे ०

K. Bo . ( orig . Bo.n. ) ० ० G. ति ; ° ३ . P. R.

St. XVI. seems to answer to स्वयं त्यक्ता in the fourth

line meaning voluntary separation . The commentary introduces

the third line thus ननु गमनशीलत्वात्स्वयमेव यास्यन्ति को लाभस्तत्त्यागे इत्याश

FIRE || Hautarera . For the dative see Siddh . Kaum . I. , 280. For

the last line comp . Gîtâ chap . II . , 70 et seq . The Stanza occurs

at p . 311 of the Kavyasangraha.S'ikharini .

तृष्णाधिकारमाह ।

विवेकव्याकोशे विकसति शमे शाम्पति तृषा

परिष्वङ्गे तुङ्गे प्रसरतितरां सा परिणतिः ।

जराजीर्णैश्वर्यग्रसनगहनाक्षेपकृपण

स्तृषापात्रं यस्यां भवति मरुतामप्यधिपतिः ॥ १७ ॥

XVII . ( @ ) ° कस ° ; ° दव ° C . M. शमे ; शनैः B. ( 6 ) परितुङ्गे ; भृशं या

ता तस्याम् . B. ( c ) गहना ; महता B. कृ ; क्ष ° M. ° णस्तृषा ; णः कृपा B. M.

St. XVII. is given by Amara as a synonyme of 5 ,

, & c . The first line may then be thus translated : " Desire is

allayed when self - restraint developed by means of true discrimina

tion opens up [ in a man ] . " H is said in the Vedântasâra to mean

श्रवणारे ( i . ९ . श्रवणमननानदिध्यासन ) व्यतिरिक्तविषयेभ्यो मनसो निग्रहः परिष्वङ्ग =

contact with objects of sense ( as the Vedântins

say ) = result , end . The third line is not quite clear . It

seems to mean wretched by reason of the strong distraction of

the enjoyment of greatness old through age " . _ of course is

correlative to . - S'ikharini .

मदनविडम्बनमाह |

कृशः काणः खज्जः श्रवणरहित : पुच्छविकलो

व्रणी पूतिक्किन्नः कृमिकुलशतैरावृततनुः ।

क्षुधाक्षामो जीर्णः पिठरजकपालार्पितगलः

शुनीमन्वेति वा हतमपि च हन्त्येव मदनः ॥ १८ ॥

XVIII . ( a ) रहि ° ; गलि ° A. ( 6 ) ° लि ; ° य . A. B. K. P.R. ( c ) पि

ठरजकपालापित पिठरककणालेपित A. पिठरककपाळार्दित B. पिवरनृकपाळादित K.

पेठरककपाळावित R. पिठरकपाळापित P. ( d ) चं ; हि A. ° व ; ष . B.P.R.

St. XVIII . - a fragment produced from ( i . e . of )

a jar . Râmarshi says कपाले अपने गले यस्य which is unauthorised .

The usual method gives quite good enough sense- " whose neck

is tied to a fragment of a pot . " - S'ikharini .

विषयाणामधिकारमाह ।

भिक्षाशनं तदपि नीरसमेकवारं

शय्या च भूः परिजनो निज़देहमात्रम् ।

वस्त्रं च जीर्णशतखण्डमलीनकन्या

हाहा . तथापि विषया न परित्यजन्ति ॥ १ ९ ॥

XIX . ( c ) च ; न . A. सु ° T. वि . R. N. P. B. जीर्णशतखण्डमलीन ; जो

र्णशतखण्डमयी च M. T. Bo . G. N. शीर्णशतखण्डमयी B. शौर्णपटखण्डमयी च .

R. P. M. ( a ) न ; न्न . T. परित्यजन्ति ; जहाति चेतः T.

St. XIX . - Although the worldly enjoyments available are so

poor , still the love of them is not destroyed . This Stanza occurs at

p . 304 of the Kavyasangraha - Vasantatilakâ .

रूपतिरस्कारमाह |

स्तनौ मांसग्रन्थी कनककलशा वित्युपमितौ

मुखं श्लेष्मागारं तदपि च शशाङ्कन तुलितम् ।

स्रवन्मूत्रकिनं करिवरकरस्पार्धे जघन

महो निन्ध रूपं कविजनविशेषैर्गुरु कृतम् ॥ २० ॥

XX . ( 0 ) कर ; शिर : T. N. कट M. ( a ) ° नमहो नि ; " नं मुहुनिं ° B.T.

K. Bo . N. B. G. P. 37 ; # . K. Bo . ( orig . Bo.n. ) M.

St. XX . vºûtal fâ¶féⶠ: says Râmarshi , which

is not correct . = made much of . The first two compari

sons are common . Comp . Das'arupâvaloka p . 193. - Sikharini .

अजानन्माहात्म्यं पततु शलभो दीपदहने

स मीनोप्यज्ञानाइडिशयुतमन्नातु पिशितम् ।

विजानन्तीप्येते वयमिह विपज्जालजटिला

न मुञ्चामः कामानहह गहनो मोहमहिमा ॥ २१ ॥

XXI . ( 4 ) ° न्माहात्म्यम् ; ° नप्येष : A. ० न्दाहात्म्यम् P. R. N. पततु ; पत

ति . B. K. Bo . विशति T. ° भी दीप ; ° भस्तीव्र . A. B. T. K.N. R.P.G.

Bo . M. ( b ) ० ध्य ; ° पि . M. ° ज्ञानाहू ° ; ° ज्ञानावि ° R. P.B. ● ज्ञात्वाब . T.

० श्चातु ; ° अन्ति . Bo . ° श्नाति T. K. G. Bon . ( c ) ० प्ये ० ; ° हो ° K. Bo .

( orig . Bo.n. ) G. जटि ° ; पर 0. K. Bo . ( orig . Bo.n. ) G.

St. XXI. seems a more appropriate reading here .

would mean simply greatness . On Râmarshi says

लोट पदिति संभावना || जाटेल = उद्ध , कामान् = विषयान् ( Ramarshi . ) Comp .

A GIZ HA : Kadığı f . This Stanza also occurs at p . 302

of the Kavyasangraha . - S'ikharini .

अथ दुर्जनमुद्दिश्याह ।

बिसमलमशनाय स्वादु पानाय तोयं

शयनमवनिपृष्ठे वल्कले वाससी च ।

नवधनमधुपानभ्रान्त सर्वेन्द्रियाणा

भविनयमनुमन्तुं नोक्सहे दुर्जनानाम् ॥ २२ ॥

XXII . ( 0 ) . बिस ; फळ . A. B. T. K. Bo . R. P. ( 3 ) ° ° डम . P.R.

शयनमवनिष्ठे ; क्षितिरपि शयनार्थम . N. वल्कले वाससी ; वाससी वल्कले . A. T. K.

Bo . वाससी वल्कळम् . N. च ; तु . P. नु . B. ( c ) नवधन ; न धवळ . A. धनळव . B.

T. K. Bo . ° नभ्भ्रान्त ; ° नं भ्रान्त . A. M. ° नत्रामि , K. ( a ) ° मनुमन्तुम् ;

● मनुवर्तुम् T. मुपगन्तुम् A. ना ० ; को ° . A.

St. XXII . is better than f as more commonly used in

such places . See St. 93 for one instance and aça .

( Ramarshi . ) Comp . Miscellaneous St. 28. - Málint .

मानितामुद्दिश्याह ।

मिपुलहृदयैर्धन्यैः कैश्चिज्जगज्जनितं पुरा

विधृतमपरैर्दत्तं चान्यैर्विजित्य तृणं यथा ।

इह हि भुवनान्यन्ये धीराश्चतुर्दश भुजते

कतिपयपुरस्वाम्ये पुंसां क एष मदज्वरः ॥ २३ ॥

XXIII . ( 4 ) हृदयैः ; मतिभिः , Bo.n. न्यैः ; ° रीशै :. T. K. Bo . ( कैर ०

Bo.n. ) G. N. कैश्चि ° ; एत ° . N. ( ध्येत ° Bo.n. ) ( b ) ° णं यथा ; ° नमन्यथा , B.

● णं पुरा . G. ( c ) बी ० ; वी ० . A. ( d ) ° र ; रः M. A. G. Bo . ( orig .

Bo.n. ) रु . C , ० ; व G.

St. XXIII .-- the more common expression would be 7

. This Stanza occurs at p . 308 of the Kavyasangraha . -Hárint .

निस्पृहाणामधिकारमाह ।

स्त्वं राजा बयमप्युपासितगुरुप्रज्ञाभिमानोभताः

ख्यातस्त्वं विभवैर्यशांति कवयो दिक्षु प्रतन्वन्ति नः ।

इत्थं मानद नातिदूरमुभयोरप्यावयोरन्तरं

यद्यस्मासु पराङ्गुग्खोसि वयमप्येकान्ततो निस्पृहाः ॥ २४ ॥

XXIV . ( a ) प्र ० ; प्रा ०. A. ( 6 ) नः ; च . G. ( c ) ° द ; ०२ ° A. B.T.

K. N. M. G. Bo . ( orig . Bo.n. ) ० मुभयो ; मनयो ° B. गतयो ° G.

St. XXIV.- & c . is a Dvandva compound the first mem

her stopping at TS . HAT = H ( Ramarshi . ) The other commenta

tor derives it from & ³º³ ; rightly , but wrongly analyses it

thus HÀ GIÃ . PH : = immutably , decidedly . - S'árdûlavikrídita .

अभुक्तायां यस्यां क्षणमपि न यावं नृपशतै

र्भुवस्तस्पा लाभे क इव बहुमानः क्षितिभुजाम् ।

तदंशस्याप्यंशे तदवयवलेशेपि पतयो

विषादे कर्तव्ये विदधति जडा : प्रत्युत मुदम् ॥ २५ ॥

XXV . ( a ) ● याम् ; ° नाम् M. न ; च : Bon . या ; जा ० G. नो ° A. ( 6 )

ला ; लो ° Bo.n. इव ; इह . T. K. Bo . ( orig . Bo.n. ) G. ° भुजाम् ; भृताम् .

K. Bo . ' ( orig . Bo.n. ) G. N. ( c ) संदंशस्या ; तदप्यस्या ०. A. ( d ) ° डाः ;

ड :. A. ० ना : B.

St. XXV . - ag - comp . Stanza 5 37 - see St. 32 Niti

s'ataka . ☎⇒ is somewhat remarkable though justifiable see Siddh .

Kaum . I. , 311 and note there by Prof. Târânâth . fi . e . for

having so little . Ton the contrary . - S'ikhariní .

मृत्पिण्डो जलरेखया वलयितः सर्वोप्ययं नन्वणु

रङ्गीकृत्य स एव संयुगशतै राज्ञां गणैर्भुज्यते ।

तदर्ददतेथवा न किमपि क्षुद्रा दरिद्रा भृशं

धिग्धिक्तान्पुरुषाधमान्धनकणं वाञ्छन्ति तेभ्योपि ये ॥ २६ ॥

XXVI . ( a ) मूलिब्डी ; नित्यं यो . B. वळाय ° ; परिवृ ० . P. B. Bon . च .

परि ० . A. ०० ; ल . C. A. ( b ) ° रङ्गी ° ; संशी ९ . M. R. Bo.n.

स्वांशी ०. N. वाशी : Bo . ● स्त्वजी . P. ० क्तं स्वी ० . T. स्तन्धी ° B. ° स्खी ०

;

A , ० स्वय . K. स एव ; सदैव . ' T ' . तमेव . A. K. N. ० युग ; ° गर . N. गणैर्भु

ज्यते ; शतैर्भुब्यते . P. R. गणा भुञ्जते A. N. T. K. Bo . ( c ) तदधुः ; नो दद्यु :. A.

T. Bo.n. ते दद्यु :. N. P.R. B. M. दह्यन्ते . K. Bo . ददतेथवा न किमपि ; ददती -

थ ताकिमपि ते . A. ददतेथवा किमपि वे . T. Bon . K. & N. ( where पर for पिते )

Bo . ( where & in K. दती for दते . ) दरिद्रा भृशम् ; भृशं याचका : A. ( d )

भिग्धि ° ; ये मि ° ' T ' . तान्यु ° ; कापु ° . K. Bo . ( orig . Bo.n :) कणम् ; क

णाम् . A. Bo.n. लवम् B. K. Bo . N. लवान् . T. वाञ्छन्ति तेभ्योषि ये ; तेभ्योपि

बाञ्छन्ति ये . K. Bo . ( where for ञ् . ) इच्छन्ति तेभ्योपि ये Bo.n.

St. XXVI . - The readings with far yield a meaning of more

force than the others . but insignificantly small . The

last two lines may be thus rendered . " Therefore these very

poor insignificant people might or might not give anything .

[ There is nothing wonderful in that . ] But fie on those & c . "

S´árdúlavikríditu .

दुर्भगसेवकस्य वाक्यमाह |

न नटा न विटा न गायका

न परद्रोहानबद्धबुद्धयः |

नृपसद्मनि नाम के वयं

कुचभारानमिता न योषितः ॥ २७ ॥

XXVII . ( a ) वि ॰; भ ० A. ( वि in margin ) म गा ० ; विगा ० . K. ° का ;

° ना . C. R.P. ( 6 ) परद्रोहनिषद्धबुद्धयः ; परद्रोहविषण्णमानसा : A. परद्रोहकृ

तैकबुद्धयः R. P. च सभ्येतरवादिचञ्चवः T. Bo . [ orig . Bo.n. ( विरुद्ध for

निबद्ध . ) ] G. N. ( where चु for च ) व सभ्येतरवादनयरा : K. ( c ) नृपमीक्षितुमत्र

के वयम . A. ( margin ) T. G. N. सझनि ; संसदि . K. Bo . सद्मसु . P. R.

नाम ; तेत्र . Bo . ( orig . Bo.n. ) ° यम ; ° लम , C. ( d ) कुच ; स्तन , A. T. K. N.

P. R. ● रान ; ' रोन ° A. The last two lines transposed in

P. & R .

St. XXVII.- : = singers . Panini III . , 1 , 147. This form of

the word also occurs in the Naishadhiya I. , 103 and in the Râma

yana ; but I have mislaid the latter reference . The commentator

says नत नामेति संबोधने . Ramarshi says निश्चितं संबोधने वा . See note on

Misc . St. 1 , Nîtis'ataka . Râmarshi says DISIAL . J

: . The following lines of Juvenal may be compared :

" What's Rome to me , what business have I there ,

I who can neither lie nor falsely swear ,

Nor praise my patron's undeserving rhymes " & c . ( Ancient clas

sics for English readers p . 73. ) The implication is that those

persons only who can descend to such occupations find enter

tainment in the royal household .-- Vaitáliya .

पुरा विद्वत्तासीदुपशमवतां शहत

गता कालेनासौं विषयसुखसिद्धैय विषयिणाम् ।

इदानीं तु प्रेक्ष्य क्षितितलभुजः शास्त्रविमुखा

नहो कष्टं सापि प्रतिदिनमधोधः प्रविशति ॥ २८ ॥

XXVIII ( a ) ० दुपशमभयम् ; शाम् . ( वृशाम ? . ) B. " दमलि -

नभियाम . K. Bo . ( 6 ) °°ौ . K. Bo.८ M. ( ० ) तु ; सम् . K. Bo .

सा . M. तळ ; लव . Bo .

St. XXVIII . - destruction . It occurs again in St. 30 , and

in other places also . The idea is that in the first instance

learning was a means to the destruction of worldly troubles ,

afterwards to the achievement of worldly pleasures , and now

lastly receiving no appreciation at all , it is departing from the

earth . For the last , St. 2 may be compared . i . e . even in

this lowest condition . - S'ikharini .

साहंकारं पुरुषमुद्दिश्याह ।

स जातः कोप्यासीन्मदनरिपुणा मूर्ध्नि धवलं

कपालं यस्यो चैर्विनिहितमलंकारविधये ।

नृभिः प्राणत्राणप्रवणमंतिभिः कैश्विदधुना

नमद्भिः कः पुंसामयमतुलदर्पज्वरभरः ॥ २ ९ ॥

XXIX . ( a ) स ० ; सु ० . Bon . ( 6 ) ° स्यो ; स्यास्ति वि ० . Bo.n.

०० ००. C. ( e ) प्रवण ; प्रबळ . B. के ; क ° . A.

St. XXIX.- = some great person . Comp . fit indescrib

able . वदान्यानां जितेंद्रियाणां सत्यसंधानां शूराणां च युद्धे निहताना शिरांसि श्रीमहादेवः

शिरसि नित्यागमः ( Rāmarshi ) . नृभिर्नमद्भिः is noticeable . It is equiva

lent to नृणां नमनैः : . . " Why should there be this ...... in consequence

of- ? " = strongly beut on . - S'ikharini .

अर्थानामीशिषे त्वं वयमापे च गिरामीमहे यावदित्यं

शूरस्त्वं वादिदर्पज्वरशमन विधावक्षयं पाटवं नः ।

सेवन्ते त्वां धनाढ्या मतिमलहतये मामपि श्रोतुकामा

मय्यप्यास्था न चेत्तत्वयि मम सुतरामेष राजन्गतोरिम || ३२ ||

XXX . ( a ) शिषे खम् ; ॰ श्वरस्त्वम् A. ॰इमहे ° ; ० श्वरा . A. ° दित्यम ; दर्थम् ,

T. K. C. Bo . ( orig . Bo.n. ) N. ( 6 ) दि ; ग्मि . M. P. R. डवर ; न्युप ० .

N. ०८ ० ० र ० . Bon . नः ; मे . K. ते . G. ( १ ) ( e ) बनाढ्या ; मदान्धा . P. R.

भनान्धा . A. B. M. Bon . मनिमलहतये ; अतिविमलभियो A. ° कामा ; ° क.मी . C.

( a ) मय्यप्यास्था न चेत्तत् ; मामप्यास्थानमेतत् M. मय्या स्थानैबरेते . B. चेतत्त्वयि ;

चैत्वय्यपि T. ते चेन्त्राय K. N. G. चेचे लाय . A. सु ; नि . T. K. Bo ( orig .

Bo.n. ) G. N. ° ष ; ० . T. K. Bo . ( orig . Bon . ) G. N. न्गतस्मि ; न्ग

नासोत् . K. Bo ( orig . Bon . ) G. ० न्गनोसि . M. ' ननास्था . N.

St. XXX .. Siddh . Kaum . I. , 297 , uda = Uleiª ( Rû ~

marshi . ) इत्थम् = भमुना प्रकारेण according to the conmentators who

construe it with : . But no TT is here mentioned . I think

the reading of C. ought not to have been rejected . It means

" I am complete master of language . " 3 see last Stanza and

note to Nîtis'ataka St. 95 ( ¶¶¶ ) .- Sragdhará ,

यदा किञ्चिोहं द्विप इव मदान्धः समभवं

तदा सर्वज्ञोस्मीत्यभवदवालप्तं मम मनः ।

यदा कञ्चधजनसकाशादवगतं

तदा मूर्खोस्मीति ज्वर इव मदो मे व्यपगतः ॥ ३१ ॥

XXXI . See Nftis ataka St. 8 .

St. XXXI . - Râmarshi says on this f

अव्यं जानातीति तथा समभवं संजातः तदा ..... • तदा मम मनः . This is

wrong as introducing twice when it occurs only once in

the text किंचित्किंचिदवगतम् = स्तोकं स्ताकं शान्तिवैराग्यप्रतिपादकं शास्त्रम् ( Ra

marshi . ) = f¶ Râmarshi . - S'ikharini .

निर्ममतास्वरूपमाह |

अतिक्रान्तः कालो लटमललनाभोग सुलभो

भ्रमन्तः श्रान्ताः स्मः सुचिरमिह संसारसरणी |

इदानीं स्वःसिन्धोस्तटभुवि समाक्रन्दनगिरः

सुतारैः फूत्कारैः शिव शिव शिवेवि प्रतनुमः ॥ ३२ ॥

XXXII . ( a ) ° टभ ; ° लित . B. T. भगो ; ० खदी . T. ( 6 ) श्रान्ताः स्मः

सुभ्भ्रान्ताः B. ॰णौ ; ° णिम् ; B. T. ० णीम् . M. ( a ) सु ° ; स ° C . ° तनुमः ;

● लगतः B. " थनुमः T.

St. XXXII.- the commentator renders by H , I have

never seen the word before . AMKRAFC : = cries of invocation.

S'ikharini .

माने म्लायिनि खण्डिते च वसुनि व्यर्थं प्रयातेर्थिनि

क्षीणे बन्धुजने गते परिजने नष्टे शनैर्यौवने ।

युक्तं केवलमेतदेव सुधियां यज्जलकन्यापयः

पूतग्रावगिरीन्द्रकन्दरदरीकुञ्जे निवासः क्वचित् ॥ ३३ ॥

XXXIII . ( a ) म्ञायिनि ; म्लायति . A. वाघिनि . K. Bo . ( orig . Bo.n. ) मा

यिनिं . N. ° सुनि ; ° यसि . A. ०६ ; ° र्थम् A. B. P. M. R. Bo.n. ०. K.

Bo . N. ( d ) दरी ; तटी , N. नि ० ; ०. Bo.n.

St. XXXIII.- € уà = sagañamäus g . ( Râmarshi ) de

stroyed or lost seems to be more likely . Twithout obtaining

anything . क्षोणे = नष्टवने ( Ramarshi ) कन्दरदरीकुञ्ज - - कन्दर and दरी are

given as synonymes in Amara and Medini . Perhaps therefore the

reading of N. ought to be preferred as avoiding the pleonasm . Râ

marshi renders by : which would mean a natural cave

( Amara . ) ; t by Jer which is the same thing ; and by

affar as in Amara ; and takes the whole to be a Samâhâra

Dvandva .-- S'árdúlavikridita .

परेषां चेतांसि प्रतिदिवसमाराध्य बहु हा

प्रसादं किं नेतुं विशसि हृदय क्लेशकलितम् । 1

प्रसन्ने त्वय्यन्तः स्वयमुदितचिन्तामणिगुणे

विमुक्तः संकल्पः किमभिलषितं पुष्यति न ते ॥ ३४ ॥

XXXIV . ( a ) ● वसमाराध्य ; नि क्षमायम्य . ( ? ) B. हा ; वा . A. T. K. Bo .

G.P.R. N. वाहा . M. ( 6 ) ° दम् 3 ° दे T. विश ° ; यह ° B. ० य ; ० ये .

C. omitted in G. ० यम् . B. कळितम् ; कलिलम् , A. R. P. Bo.n. विफलम् .

T. ° मफलम् . K. विकलम . G. ( c ) ● व्यम्तः ; ० य्येव . A. Bo.n. गुणे ; मणी . A.

गणो . N. Bo.n. ( d ) ° मु ० ; ° वि ० A .. T. K. Bo . G. N. वे . Bo.n.

० क्त : ; ° क्त . K. क . Bo.n. लः ; ले . K. “ गम् . G. पु ° ; तु ० A. ते ; स . A.

St. XXXIV . might mean , but this requires a

straining . कलिज would seem to be the better reading . चिन्तामणि =

the jewel which gives its possessor what he desires . =

the workings of the mind as in मनः संभोगेभ्यः गृहयति न संकल्पविरतम्

( Chandakaus'ika p . 27 ) or IAHN = HTAİ € ¶KN fata : & c .

( Bhagavadgîtâ VI . , 24 ) on which S'ankara says : QHÙ † î¶Ì

which shows why I should be abandoned . - S'ikhariņi .

अथ भोगपद्धतिः ।

भोगे रोगभयं कुले च्युतिभयं वित्ते नृपालाद्भयं :

मौने दैन्पभयं बले रिपुभयं रूपे जराया भूयम् ।

शास्त्रे वादभयं गुणे खलभयं काये कृतान्ताद्भयं

सर्व वस्तु भयान्वितं भुवि नृणां वैराग्यमेवाभयम् ॥ ३५ ॥

XXXV . ( 6 ) मो ° ; मा ०. K. Bo . G. अराया ; तरुण्या . T. K. Bo . G.

( c ) ० द ; दि . K. Bo . G. N.

St. XXXV . In [ case of ] silence there is the

danger of being [ considered ) spiritless . This however destroys

the symmetry of the Stanza . And hence the other reading would

be better as meaning " where there is high sense of one's own

greatness there is danger of misery . " This Stanza occurs at p .

6 of the Kavyasangraha . - S'árdúlavikridita .

अमीषां प्राणानां तुलितविसिनीपत्तपयसां

कृते किं नास्माभिर्विगलितविवेकैर्व्यवसितम् ।

यदाढ्यानामग्रे द्रविणमदनिःसंज्ञमनसां

कृतं वीतव्रीडैर्निजगुणकथापातकमपि ॥ ३६ ॥

XXXVI . ( c ) ° दाया ; दन्धा M. ° दज्ञा ० G. डावा . Bo.n. ° सं

ज्ञ ; ° शङ्क . C. ( a ) वील ; म्लान . T. Bo . G. N. मान A. पात ° ° ख्यात ० .

B. Oru Bon .

St. XXXVI .- = which are like the water on

the lotus - leaf , a very common simile . - S'ikharini .

भ्रातः कष्टमहो महान्स नृपतिः सामन्त चक्रं च त

त्पार्श्वे तस्य च सापि राजपरिषत्ताश्चन्द्रबिम्बाननाः ।

उद्रितः स च राजपुत्रनिवहस्ते बन्दिनस्ताः कथाः

सर्व यस्प वशादगात्स्मृतिपयं कालाय तस्मै नमः ॥ ३७ ॥

XXXVII . ( 4 ) भ्नातःकष्टमहो ; सा रम्या नगरी . K. T. Bo . ( orig . Bo.n. ) G.

N. ( 6 ) तस्य ; यस्य Bo.n. च सापि राजपरिषत् ; च सा विदग्धवनिता . A. वशा विदग्भ

परिषत् B. च सा विदम्बपरिषत् . K. T. Bo . N. ( c ) उक्ति : ; उत्सित : A. सद्वृत्तः

B. उन्मत्तः K. T. Bo . उद्दृत्त : N. Bon . उद्विक : M. ( ° द्रि ०१ ) ° ३० ; ° ता ० .

Bo.n. ( d ) दगात्स्मृतिपदम् ; दगात्स्मृतिपथम् . K. T. N. G. स्मृने : पद

मगात् . A.

St. XXXVII , - # 7 : comp . Nîtis'ataka St. 34. Ta is scarce

ly a good reading after we have already had ¶¶ . It might ,

however , be taken as " that great assembly " " that high assembly . "

Rāmarshi renders it by विङ्गण बनाढ्यजनापळक्षिताः ( sic ) राजसभा उद्विक्त :

क्रीडावशेन उच्छृङ्खलः उत्कटो वा ( Ramarshi ) . कथा : - शृङ्गारवीरकरुणाद्भुतहास्यमया

नका : ( sic ) बीभत्सरौद्रादिर सैरुत्कृष्टरमणीयत्वेनातिप्रसिद्धाः कथा : कथानकानि तत्र सभायां

क्रियमाणा वातीः स्मृतिपथ compare the next stanza and the English

● expression " matter of history . " . S'árdúlavikridita .

पुनः कालमुद्दिश्याह ।

वयं येभ्यो जाताश्चिरपरिगता एव खलु ते

समं यैः संवृद्धाः स्मृतिविषयतां तोप गमिताः ।

इदानीमेते स्मः प्रतिदिवसमासत्रपतना

द्वतास्तुल्यावस्यां सिकतिलनदीतीरतरुभिः ॥ ३८ ॥

XXXVIII ( 4 ) परिंगता ; मपि गता . A. ० मपगता . P. B. मरणगा . B.

परिचिता . N. ( 6 ) समं यैः सम् ॰ ; समा येषाम् . K. Bo . ( orig . Bon . ) समं ये तै . G.

स्मृतिविषयताम् ; स्मरणपदवीम् . B. ( e ) स्म : ; स्म . C. G. B. T. Bo . स्मत् . K.

A. ° मास ° ; ° भाप ° T. K. Bo . G. ( a ) ° ग ° ; ग ° . A. T.K. P.R.

G. ( d ) ° स्थाम ; स्था . ( १ ) T. Bo . N. सिकतिळ ; " मिव किळ . A. सिकतिनि

Bo . ( orig . Bo.n. ) सिकतसम , G.

St. XXXVIII . - nat : - * ö : : says Râmarshi . But there

is no mention of a here except in the heading of this

section : I think it must be taken as an instance of

the see Raghu III . , 50. For fi comp . Prasannaraghava

( Act . V. , ) p . 171 and see Panini V. , 2 , 104-5 . - S'ikharini .

यत्रानेकः क्वचिदपि गृहे तत्र तिष्ठत्यसैको

यंत्राप्ये कस्तदनु बहवस्तत्र वान्ते न चैकः |

इत्थं चेमौ रजनिदिवसौ दोलयन्द्वाविषाक्षौ

कालः काल्या सह बहुकलः क्रीडति प्राणिसारैः ॥ ३ ९ ॥

XXXIX . ( a ) ° कः ; का :. A. P. R. ( 6 ) चान्तेन चेक :; नैकोपि चान्त : A.

नैकोपि चान्ते . T. K. Bo . N. न कीपि चान्तै G. ( c ) चेमो ; नये . N. दो ° ; लो .

N. ° न्द्र / निवाक्षी ; ° न्त्राविवाशी . A. ° न विवाशी : ० ( १ ) . G. ० न्यापि वाक्षो . C. ( a )

काल्या ; कल्यैः . A. कव्यो . N. सह बहुकल :; भुवनफळके . T. K. Bo . ( Bo.n. हम्

for हे ) . G. N. सह बहुगळ :. A. ० णि ; ० ण . C. सा ° ; शा ० . N.

St. XXXIX . - affel - for the gender see Siddh . Kaum . I. , 390 ,

कालः = वर्तमानादिः क्षणादिसमयो वा Rámarshi . But neither seems to be

very appropriate here . He also explains as Wi . e . Kâla's

a . The other commentator renders the two respectively by

and , for the latter of which I know of no authority

The two words seem to me here to signify the male

and female personifications of the Destructive Principle . Now F

is given by the Medinîkara as a name of Mahâkâla or Mahâdeva .

alt is well known to be a name of Pârvatî , Mahâdeva is the Deity

of Destruction , and is also represented in the Purânas as playing

with Pârvatî . and therefore may here be taken to mean

Siva and Párvati . बहु कल : - कन्ला is reudered by सुखदु : खदातृत्वादिकरण विशे

पाः and क्रीडा नैपुण्यम् by Ramarshi . सार = the pieces in a diceplay ; gene

rally written . The double meaning of Te ( as in Kadambarî p .

5 ) will be noticed . Compare Huxley's Lay Sermons p . 36 where a

similar figure is somewhat differently worked out . - Mandákrántá .

तपस्यन्तः सन्तः किमधिनिवसामः सुरनदीं

गुणोदारान्दारानुत परिचरामः सविनयम् ।

पिनाम : शास्त्रौघानुत विविधकाव्यामृतरसा

न्न विद्मः किं कुर्मः कतिपयनिमेषायुषि जने ॥ ४० ॥

XL . ( 6 ) ° जोदारान् ; ° णोदर्कान् [ C. सविनयम् ; सुविनयम् B. स्वविषयान्

T. K. G. सविनयान् , Bo . ( orig . Bo.n. ) ( c ) ° स्त्रीया ; स्वार्थी ° Bo.n.

● नुन न्द्रुत C. M.

St. XL . - तपस्यन्नः- See Siddh . Kanm . II . , 229. For the acen

eative of सुरनदीम् see Siddh . Kanm . I. , 261 , where however नि is .

not , though अघि is , among the Upasargas enumerated . Resorting

to the Ganges is equivalent to abandoning the world . Râmarshi

says एनेन किं नर्ममोक्षावेष सेवेमेति ( sic ) भाव : गुणोदाराः = गुणा :

उदारा महान्तो येषां ते says Ramarshi , but गुणेरुदारा : is less strain

ed and gives quite as good a meaning . On the second line Râina

rshi says एलेन किं काममेन सेवेम ( sic again ) इति भावः On the third

line he says उन अथवा शास्त्रीयान् बहूनथन् शासन्ति उपादेशान्ति तानि शास्त्राणि

वेदान्तमीमांसाप्रभृतीनि तेषामोघान्समूहान् किं पिबामः कि शृणुमः | किंलक्षणान् शास्त्रीमान्

विविधकाव्यामृतरसान् विविधा वर्मार्थकाममोक्षवणेनेन अनेक प्रकाराः काव्यामृतानो श्लोकम

बन्धामृतानी रसा : आस्वादा उत्कृष्टश्रवणजनितानन्दवशन आश ( sic स ) क्तयो वा येत्र

ने तथा तान् एनेनार्थ सेवेम मोक्षं वा सेवेम इति भावः । विद्वत्तया धनमुपाज्येने

अथवा शास्त्रीवगाहनेन तत्त्रज्ञानान्मोक्षं प्राप्नुयामिति वेति भावः ॥ I do not think it

a good interpretation to take विविध ° & c . as an adjective qualify

ing शास्त्रोपान् . They ought I think to be taken separately . And ses

Miscellaneous Stanza 27. न विद्मः किं कुर्मः we do not know what

we should do . जन - जन्यते उत्पद्यते इति जनो देह : ( Rāmarshi ) लोक , according

to the other commentary . It means mankind . “ When man is so

short - lived what should we do ? " - S'ikharini .

गङ्गातीरे हिमगिरिशिलाबद्धपद्मासनस्प

ब्रह्मध्यानाभ्यसनविधिना योगनिद्रां गतस्य ।

किं तैर्भाव्यं मम सुदिवसैर्यत्र ते निर्विशङ्काः

संप्राप्स्यन्ते जरठहरिणाः शृङ्गकण्डूविनोदम् ॥ ४ ९ ॥

XLI . ( a ) " नस्य ; " नस्थम् . A. ( b ) ध्या ०. ज्ञा ० . A. B. ( c ) यंत्र ; ० र्येषु .

T. ° ङ्काः ; ° इम . A. ० ङ्क : M. ( d ) कण्डूयन्ते न खलु हरिणाः शृङ्गमङ्गे मदीये .

B. ( दी is eaten up ) . कण्डूयन्ते जरठहरिणाः शृङ्गमङ्गे मदीये . T. P. R. कण्डू

यन्ते जरठहरिणा : स्वाङ्मङ्के मदीये . N. ० ० ०० A. M. दम

● दाः M.

St. XLI . - पद्मासन - स्वस्तिकासनविशेष : says Ramarshi . In the Pra

sannaraghava Nataka Parasurama is made to tell Janaka किं भवतः

शरासनेन पद्मासनमेवावलम्बस्त ( p . 84 ) but I have been unable to find a

description of the posture . योगनिद्रा = the sleep of concentration ; see

Raghuvans'a X. , 14 and Mallinâtha's gloss on it योगेन निद्रा says

Rāmarshi . किं तैर्भाव्त्र्यम् = are they ever to be ? किमु प्राप्स्यन्ते ( Ramarshi . )

Fífa ÜHarura_says the other commentator . In the last line we

have to supply words meaning ( 4 from me " or something like

that . The readings at the foot are in that respect better . The

Stanza occurs at p . 318 of Kâvyasangraha . - Mandákrántá .

स्फुरत्स्फार ज्योत्स्नाधवलिततले क्वापि पुलिने

सुखासीना : शान्तध्वनिषु रजनीषु दुसरितः ।

भवाभोगोद्विनाः शिव शिव शिवेत्यार्तवचसा

कदा स्यामानन्दोद्गतबहुलवाष्पाप्लुतदृशः ॥ ४२ ॥

XLII . ( 6 ) सुखा ; समा ०. B. ° नाः ; ° नः M. ( 0 ) ● भ्यार्तवचसा ; ० त्यस्तव

चसा . A. ° त्युच्चवचसा . I. K. G. ° त्युद्विवचसः Bo . ० यात्वचसः R. Bo.n.

● त्यात्तवचसः P. ° त्युच्चवचन :. N. ( d ) स्यामानन्दोतबहुल ; यास्यामान्तर्गनबहळ . ग .

यास्यामोन्तर्गतबहुल . K. Bo . ( orig . Bon . ) G. N. स्यामा मोदीद्वतबहळ . A.

orig . except है for हु . B. पालुतश :; याकुलदृश :. A. T. ● ब्याकुलट्टे

शाम् . N. ० अप्लुतदृशाम . B.

St. XLII . Comp . Nitis'ataka St. 108. wat graad

परिपूर्णतया उद्विग्नाः लस्ता : बहुदु : खजन्मपरम्पराभीता इत्यर्थः - ( Ramarshi ) भत्रस्य

BarceMÜNERFÜG : says the other commentator . The latter

I prefer . = extent ; also 7 ( see Medini ) which will also

do . would perhaps be better than ; as it stands it

means that the tears of joy flow through the utterance of those

cries of distress " S'iva ! S'iva ! S'iva l " -S'ikharini .

महादेवो देवः सरिदपि च सैवामरसरि

गुहा एवागारं वसनमपि ता एव हरितः ।

सुहृद्वा काळोयं व्रतमिदमदैन्यव्रतमिदं

कियद्वा वक्ष्यामो वटविटप एवास्तु दयिता ॥ ४३ ॥

XLIII . ( a ) सेवामर ; तैवासुर . C. सेन्यामर B. ( b ) ए ° ; चै ° . B. इ ° ;

सं ० M. ( c ) " मिदम् ; मिति B. ( a ) ० प ;. B.

St. XLIII.- may be taken as a plural ; if not the observa

tion on St. 2 of the Nîtis'ataka will apply . I can give no

account of this unless it is ( time ) is called a friend

I suppose because he is a constant companion . For the second

ought to be substituted the which is the reading of B. I can

make no sense of it , and the retention of it in the text is a

mistake . = freedom from humiliation , not appealing to

others for help & c . , comp . St. 52. Construe with what fol

lows " how much more need I say in this fashion . " - S'ikharini .

शिर : शावँ स्वर्गात्पशुपतिशिरस्तः क्षितिधरं

महीघ्रादुत्तुङ्ग | दवनिमवनेश्वापि जलधिम् ।

अधो गङ्गा सेयं पदमुपगता स्तोकमथवा

विवेकभ्रष्टानां भवति विनिपातः शतमुखः ॥ ४४ ॥

XLIV . See Nitis ' ataka St. 10 .

St. XLIV.Nitis'ataka St. 10 .

आशा नाम नदी मनोरथजला तृष्णातर ङ्गाकुला

रागग्राहवती वितर्कविहंगा धैर्यद्रुमध्वंसिनी ।

मोहावर्त सुदुस्त रातिगहना प्रोत्तुङ्ग चिन्तातटी

तस्याः पारगता विशुद्धमनसो नन्दन्ति योगीश्वराः ॥४५ ॥

XLV . ( 6 ) धैर्य ; धर्मं . K. G. T. ( 0 ) प्रो ० ; स ० . T. तटी ; टवी . P. ( d )

● सो ; ° सा . T. P. ° साम् . Bon . ● न्ति ; न्तु . M. ° गीश्वरा : ० ; ० गेश्वर : Bo.n.

St. XLV.- . Comp . St. 45 Nitis'ataka . Râmarshi takes

ª¾Ã ä Êt as a compound . f = misgivings , doubts . The banks

of rivers are often spoken of as thronged by birds . Comp . Ritusan

hara ( S'arad ) St. 28 , Ramarshi's comment on this runs as follows :

किंभूता | मनीरथजला मनोरथा इदं कृतं इदं करिष्यामि पश्चादिदं भविष्यतीति अभि

लाषा : ते एवं जळानि पानीयानि यस्यां सा तथा आशायाँ हि मनोरथाः सन्तीति भावः ।

नद्यामपि जलैर्भाग्यम् ॥ पुनः किं ० तृष्णातरङ्गाकुळा | नृष्णाशब्देन भतिलौल्यं असंतोष

इत्यर्थः स्ता ( sic ) एक तरङ्गा : कमोळा : तैराकुळा व्याा यत्राशा भवति तवासंतोषः

प्रसिद्धनद्या तरजाकुला भवनि || पुनः किं ० रागग्राहवती | रज्जयन्ति

स्वभावान्तरं प्रापयन्ति ते रागा : कामक्रोधादय एवं ग्राहा : मकर तिमिशिशुमारादयः

जलजीवविशेषा : विद्यन्ते यस्यां सा तथोक्ता । एतेन यत्राशा तत्र रागादयो भवन्तीत्यर्थः ।

नयामी ग्राभवितव्यम् || पुनः किंलक्षणा वितर्कविहगा | अस्मिन्कृते इदं भविष्यात

न भवेष्यतीति चेन्या ( ? ) दय ऊहाः त एव विहगाः पक्षिणो यस्यां सा तथा | एतेन यत्रा ,

शा तंत्र विनर्का भवन्तीति भावः | नद्यामपि पक्षिणी मराळचक्रवाकवकाद्या भवन्ति !!

पुन : किं ० बैर्यद्रुमध्वंसिनी । धैर्य वीरलं निर्विकारचित्तत्वमित्यर्थः । नदेव दुमा

वृक्षाः तान्ध्वसयति पातयनीति तथा | प्रसिद्धनद्यपि नटस्थनुमान्पातयति । एतेन यत्राशा

भवति तत्र वैर्य न भवतीत्यर्थः || पुनः किं ० मोहावर्तसुदुस्तरा | मोहा अज्ञानान्येव

परमार्थज्ञानशून्यत्वमित्यर्थ : आवर्ताः पयसां भ्रमाः तैः कृत्वा ( sic ) सुनर मतिशयेन दुस्तरा

न तरीतुं शक्या व्यक्तुं न शक्यते इत्यर्थः । एतेन यत्राशा तत्र मोही भवनीत्यर्थ : । प्रसिद्धन

ग्रामपि आवतर्भवितव्यम् || पुनः किंलक्षणा भाशानदी । अत एव अतिंगहना अतिश

येन गहना दुस्तरा तरीतुं न शक्यत इत्यर्थः । प्रसिद्धमहानद्यपि दुरुत्तरा अतिगहना

भवति || पुनः किं प्रोत्तुजचिन्तातठी | प्रोत्तुङ्गा अतिमहत्यः चिन्ता अस्मिन्

जाने सति किं करिष्यामि किं भविष्यति पुत्रकळत्रादीन् कथं भविष्यामोत्याद्याः

आत्मनो हीनत्वप्रतिपादिका : ना एव तटानि तौराणि यस्याः सा तथोक्ता | एतेन यत्राशा

भवनि तत्र महत्यश्चिन्ता भवन्तीत्यर्थः 1 । प्रसिद्धनद्यामपि तटैर्भवितव्यम् || आशाया हि अनव

च्छिन्नमवाहरूपलेन नद्या सहोपमेयता || The Stanza occurs at p . 319 of the

Kávyasangraha . - Sardalavikridita .

आसंसारं त्रिभुवनमिदं चिन्वतां तात तादृ

नैवास्माकं नयनपदवीं श्रोत्रवर्मागतो वा ।

यो पं धत्ते विषयकरिणीगाढगूढाभिमान

क्षीनस्पान्तःकरणकरिणः संयमालानललिाम् ॥ ४६ ॥

XLVI . ( c ) रम् ; ० रात् . N. चिन्वतां तात तादृक् ; विधृतान्तास्ततो दिक् . A.

तात ; नाम . B. वाच G. ( b ) वमी ० ; मार्गम . T. K. Bo . ( मार्गे Bo.n. ) G. N.

( c ) ० णी ; ° णीम् . B. गू ; रू ° . A.T. P. B. ° नक्षोष ° ; नं जीव ०. B. ° न :

क्षोष . T. K. G.M. C. नं क्षो Bo.n. ( a ) नम् । शान्तः शान्तः करणकरिणीसंगमा

लानलीलाम् A. ° स्यान्तः ; खान्त ° Bo.n. ० ण : ; ॰णम् . Bo.n. ° ळान ; ° जाळ . B.

● लाम् ; नम् . Bo.n. ° ला . T.

St. XLVI – आसंसारम् = संसारप्रवृत्ति मर्यादीकृत्य ( Ramarshi . ) It is

equivalent to “ आब्रह्मभुवनात् " from the other point of view .

The mind is often compared to an elephant as in

Prasannarâ ghava p . 42. लात = = पूज्य says Rámarshi citing

Amara तान : पितारे पूड्येच ; it is applied to any favourite and

Medint gives it as अनुकम्प्ये also - In his commentary on the Bhag

vadgita VI . , 40. Sankara thus writes तनोत्यात्मानं पुत्ररूपेणेति पिता नात

उच्यतेपुत्र इति पुत्रोषि तात उच्यते शिष्योपि पुत्रतुल्य उच्यते Srfdhara

Svámi on the same says तानेति लोकरीत्या उपलालयन् संबोधयनि-

+ Mandakrántd .

साम्प्रतं निर्वेदतायाः स्वरूपमाह |

ये वर्धन्ते धनपतिपुरः प्रार्थनादुःखभाजो

ये चाल्पत्वं दधति विषयाक्षेपपर्यंस्तबुद्धेः ।

तेषामन्तः स्फुरितहसितं वासराणां स्मरेयं

ध्यानच्छेदे शिखरिकुहरग्रावशय्यानिषण्णः ॥ १७ ॥

XLVII . ( a ) ०६ : ० , ००. A. P. B. N. Bo.i. ● भाजो ; दीर्घाः M. P.

R. ( b ) ° ल ° ; ° न्य ° . M. ०६ स्त ; र्याप्त . N. ( 0 ) ° लं बा ; ' तैव ° . B. ० णाम्

शृण . N. ( 4 ) ०३ ° ; ' दे :. B. ° ख ° ; ° १० . M.

St. XLVII . – “ The days which grow ( i . e . appear interminable

as it were ) to one suffering the trouble of making entreaties to

the wealthy and those which become short ( i . e . appear

too short ) to one whose mind is disordered by the distractions

of worldly objects . " For T comp . St. 23 ; it means * accord

ing to one copy of the commentary ( M. ) For the genitive of

see Siddh . Kaum . I. , 297. : = with an

inward smile . Rámarshi says 3 अन्तर्मनसि स्फुरितहसितं दिवसानां स्फुरण मंत्र

FÅ HMMUT : which I do not understand . The idea is this .. The

suppliant of the rich thinks the days too long as he has to .

suffer the trouble of constant entreaties often unsuccessful ; the

person engaged in the pursuit of worldly objects thinks time too

short , he has never enough of it to compass all his numerous

ends . On the other hand the philosopher laughs at both for their

delusions . - Mandákrántá .

विद्या नाधिगता कलङ्करहिता वित्तं च नोपार्जित

शुश्रूषापि समाहितेन मनसा पित्रोर्न संपादिता ।

आलोलापतलोचना पुषतयः स्वप्नेपि नालिङ्गिताः

कालोयं परपिण्डलोलुपतया काकैरिव प्रेरितः ॥ ४८ ॥

XLVIII . ( c ) ° ना युवतयः ; ° नाः प्रियतमा : N. ( d ) ° व प्रेरित : ; व प्रेर्यते

N. ° व प्रेषितः P. R. B. T. K. ° वोत्तीर्यते , T. ( 2nd resding ) वा पोषितः

Bo . ( orig . Bo.n. ) G. ( where त for त :) .

St. XLVIII. concentrated , exclusively occupied with

anything . food from others see St. 5. - S'árdúlavikridita .

वितीर्णे सर्वस्वे तरुणकरुणापूर्णहृदयाः

स्मरन्तः संसारे विगुणपरिणामा विधिगतीः |

वयं पुण्यारण्ये परिणतंशरच्चन्द्रकिरणे

स्त्रियामां नेष्यामो हरचरणचित्तैकशरणाः ॥ ४ ९ ॥

XLIX . ( a ) ० तो ° ; ° स्ती ° C.M. A. G. ( 6 ) ° स्म ० ; ० क्त ०. T. K. Bo .

( orig . Bo.n. ) ° त ° . G. रे ; ° रम् . A. T. Bo . ( ° र Bo.D. ) ° गुण ० ; ° रस . K.

T. Bo . ( orig . Bo.n. ) G. ° मा वि ॰; ° माँ वि ० . N. ° माव ° C. M. T. G.A.

B. K. Bo : ° ती :; ° ता : A. B. M. ° तम् . T. K. Bo . ' तिम् . G. N. ( c )

वयम् ; कद्रा . I. K. Bo . G. ° ण्या ० ; ° ण्ये ०. P. R. ॰णत ; ० गत ०. T.

K. Bo . ( orig . Bo.n. ) G. ° जाते ° C. M. जैस्त्रि ; ० ° ण ण त्रि ० B. ० णे

त्रि ० . P. K. Bo.n. ° णास्त्रि ° . T. K. Bo . G. N. णैः प्रि ° M. ( a ) ● माम् ;

● मा Bo . ( orig . Bo.n. ) P.R. M.

St. XLIX . Râmarshi . May it not be strong ? =

fortune , fate . परिणताः वृद्धिं प्राप्ताः शरच्चन्द्रस्यमयूखा यस्मिंस्तत्तथा । अरण्यस्प

पवित्रतया बाळ ( ? ) रूपलेन तत्र चन्द्रकिरणा भनि वृद्धिं प्राप्नुवन्तीत्यर्थः ( Ramarshi . )

This is not clear ; according to our text there need be no Bahu

vrihi , and the instrumental would mean ' in the company of '

हरचरणयोश्चित्तं तदेव एकं शरणं येषां ते तथा ; चिन्तैक would be a better

reading , but see St. 57. TTT is rendered by in Râmarshi's

commentary . But that is hardly admissible here . - S'ikharini .

बयमिह परितुष्टा वल्कलैस्त्वं च लक्ष्म्या

सम इह परितोषो निर्विशेषो विशेषः ।

स तु भवतु दरिद्रो यस्य तृष्णा विशाला

मनसि च परितुष्टे कोर्थवान्को दरिद्रः ॥ ५० ॥

I. ( a ) च लभ्या ; दुकूलै : T. K. Bo . ( orig . Bon . ) G. N. ( b ) इ ; १० .

A. ° ° C . ° बावि Bon . ( orig . Bo . ) ( 6 ) ° वनु ; ° वसि . C.

A. P. R. G. T. ° द्रो ; द्वी . A. T , G. ( @ ) ° द्रः ; ° द्री . A. T

St. L. - इह = अस्मिन् संसारे Ramarshi says विश्वस्मिन् which I do

not understand . : is a better reading than as

marking better the contrast with Tð - Añචft : is some

what puzzling . Ramarshi says अत्र विशेष : अन्तरं भेद इत्यर्थ : निर्विशेष :

Biday : : * T * : . But this is not satisfactory .

Perhaps : should be taken as meaning " greatness "

see Naishadha III . , 41 and commentary . Máliní .

यदेतत्स्वाच्छन्द्यं विहरणमकार्पण्यमशनं

सहार्यैः संवासः श्रुतमुपशमैकवतफलम् ।

मनो मन्दस्पन्दं वहिरपि चिरस्यापि विमृश

न जाने कस्यैषा परिणतिरुदारस्य तपसः ॥ ५१ ॥

LI . ( 4 ) खाच्छन्यम् ; स्वच्छन्दम् . A. B.N. ( 6 ) ० र्यैः ; ० यै : B. C.

( orig . Bo.n. ) ( c ) ° न्दा ; न्दं म ° A. ० दस्य ० ( ? ) Bon . चिरस्यापि

विमृशन् ; विमृश्यन्नविरतम् . A.

St. II . – खच्छन्दम् is a better reading than खाच्छन्द्यम् as going

with विहरणम् As it stands we must take the two separately .

अकार्य॑ण्यमशनम् is one thing . कृपण - Nitis ataka St. 49. मनो . & c . comp .

Gita VI . 26. उदार = noble . —Sikharint .

पाणिः पात्रं पवित्रं भ्रमणपरिगतं मैक्ष्यमक्षय्यमन्नं

विस्तीर्ण वस्त्रमा शासुदशकममलं तल्पमस्वल्पमूर्वी ।

येषों निःसङ्गताङ्गीकरणपरिणतिः स्वात्मसंतोषिणस्ते

धन्याः संन्यस्तदैन्यव्यतिकरनिकराः कर्म निर्मूलयन्ति ॥ ५२ ॥

LII . ( a ) ° क्ष्य ; क्ष ° C. ( b ) ● माशासुदशकममलम ; माशीदकमपि विम

लम् . A. ० माशादशकमामलम् . B. M. P.R. माशादशकमचपलम् . N. ° मस्व

ल ; मल्पस ● B. ( e ) ०ी ; ° न्त : ० A. ते सात्म ; ° तस्वान्त ° N.

● तिस्वान्त ° P. R.

St. LII . - परिंगत = लन्ध ( Bamarshi . ) I am not aware of any other

use of this word in this sense , which does , however , seem to be

the sense lhere . मैक्ष - see Pánini II , 4 , 38. परिणतिः - comp . Vikra

morvashi सेवाकाकुः परिणतिरभून् स्वात्मसंतोषिणः- Comp . Gita III . , 17

( and 19 as to नि : सङ्गता ) , where Sankara renders it by सर्वतो विगत

तृष्ण : व्यतिकर = contact . कर्म निर्मूलयन्ति - comp . St. 71. The Stanza also

occnrs at p . 316 of the Kávyasangraha . — Sragdhara ,

दुराराध्यः स्वामी तुरगचलचित्ता : क्षितिभुजो

वयं तु स्थूलेच्छा महति च पदे बद्धमनसः ।

जरा देहं मृत्युर्हरति सकलं जीवितमिदं

सखे नान्यच्छ्रेयो जगति विदुषोन्यत्र तपसः ॥ ५३ ॥

LIII . ( a ) ° ध्य : स्वा ० , ध्याचा ° B. N. तु ° ; दु ° ( १ ) A. ° भुजी ; भृतो T.

( b ) तु ; च , K. Bo ( orig . Bo.n. ) G. N. महति च ; सुमहाते A. B.T. K. Bo .

G. R. N. ° बद्ध ° ; दत्त ° Bo.n. ( c ) ° हम् ; ° ३ K. सकलम् ; यदिदम् A. दयितम्

T. K. Bo . ( orig . Bo.n. ) P.R. N. ( 2 ) ° षोन्य ° ' ; ; °ाम ° K. Bo . ( orig .

Bo.n. ) G. बो य ° A.

St LIII . - जुरगचलचित्त is an unusual simile , but comp . उच्चे :

श्रवसश्चञ्चलना Kādambari p . 208. पद = position , seat . The construc

tion is जरा देहं हरात मृत्युः सकलमिदं जीवितं हरति as the commentator

says . On तपस् see Nitisataka St. 100. -Sikharini .

भोगा मेघवितानमध्यविलसत्सौदामिनीचञ्चला

आयुर्वायु विघट्टिताम्रपटलीलीनाम्बुबडङ्गरम् ।

लोला यौवनलालना तनुभृतामित्याकलय्य द्रुतं

योगे धैर्यसमाधिसिद्धिसुलभे बुद्धिं विधद्धं बुधाः ॥ ५४ ॥

LIV . ( 6 ) °° ; अ ° N. ° लीना ?; ° हिन्ना ° K. Bo . Bo.n. ( but ला fox

ळी preceding ) ° लम्ब्य ° B.

( c ) ° ना त ° ; ० सास्त ° A. K. Bo . N. ° सात ° M. ° साह ० Bo.n. ० स्त .

नुभूतामि ; जळरयाचे ● B. य्य द्रुतम् ; व्याहुतम् Bo.n. ( d ) योगे धैर्य ० ; योगिध्ये .

य ° A. Bon ( गो far गि ) ● भे ; भाम् ; .; A दद ० B.

● द्धिविंद ● 1 द्धिं विद ° all except N. B.T.

St. LIV . -यौवनळालना यौवनस्य तारुण्यस्थ ळालना धारणा ( Ramarshi . ) तारु

ण्यानिपालना says the other commentstor . It probably means the

happiness of youth ; comp . Prasannarághava लाळयन्तमरविन्दवनानि

( p . 55 ) . धैर्यसमावि = concentration and patience . निर्विकारचित्तस्य वारणम्

( Rámarshi . ) योगे - यमनियमासनप्राणायाम प्रत्याहार ध्यानध्येयधारणारूपे ( Rāma

rshi . ) — Sardūlavikrndita .

पुण्ये ग्रामे बने वा महति सितपटच्छन्नपाली कपाली

मादाय न्यायगर्भद्विजहुवहुवमुग्धूमधूत्रोपकण्ठम् ।

द्वारं द्वारं प्रवृत्तो वरमुदरदरीपूरणाय क्षुधार्तो

मानी प्राणी स धन्यो न पुनरनुदिनं तुल्यकुल्येषु दीनः ॥५५ ॥

LV . ( a ) ॰ण्ये ; ० ण्य ° A. K. Bo . N. ( orig . Bo.n. ) म ० ; व ° A. सि ; ०

श ० A. शि ० K. ० च्छन्न ० ; ० च्छेद ०. K. छिन्न ° A. ० च्छत्र ° . G. ° लीं क ;

● ली क A. Bo , G. लिंक N. ( b ) ९ लोमा ० ; ° लिं ह्या ° N. ° मादाय न्यायगर्भ ;

मांसादानां तु वर्त्म A. न्याय ° ; ज्ञान ° . R. P. ° र्भ ; ° र्भम् K. G. M. हुन ; मुख .

C. omitted in M. ०३० ; ० भू ० . C. ० म ० ; °° I ॰ण्ठम् ; ०03 N. ( c )

● वृत्ती ; ° विष्टो . A. K. Bo . ( orig . Bon . ) G. N. ब ° ; द ° T. क्षुवातो ; प्रवृत्ती ,

A. ( a ) प्राणी ; मानो A. बन्यो ; नाथो A. T. K. N. G. नपु ° ; च ° G. नं

सु ० ; ° ते तु ° . M. ° कु ० : ०६० A.

St. LV . पाळी = उपरिदेश ( Rámarshi . ) It is given as meaning

edge in Amara and Medinf . कपाळी = fragment of a pot . Comp .

पटळी , ( 51 St. ) मण्डली ( 83 St. ) न्याय & c . = नयन्ति परमं पदं प्रापयन्ति वि

वैकेनात न्यायाः श्रुतिशास्त्रस्मृत्यादयः ते गर्भे चित्ते येत्रां ते न्यायगभीः वेदादिविद एवंभूतै .

द्वैजैह्रुतं हृवनं यस्मिन् ... • • तस्य धूमः तेन धूम्रं धूसरं उपकण्ठं समीपं यस्य तत्तथा ॥

एतेनाग्निहोतृद्विजकुळेप्तता ( sic ळोप्तन्ना ? ) हाराय भ्रान्त श्रेष्ठामेत्यर्थः , The other

commentary has न्यायगर्भेण न्यायशास्त्रपग्नि ( sic ) . Another copy ( 31 )

says simply न्यायगर्भितेन द्विजेन . Mallinatha , explains न्याय as the वर

used in pronouncing the Vedas , ( see Kumâra . ÎÌ . , 12 ) ; that may

be the meaning here . I still presents a difficulty . For rendering

it by I know of no authority . With y for it is easy to

explain but y cannot be well construed with what follows .

I would translate thus , " the vicinity of which is darkened by the

smoke of the fire to which offerings are made by Brahmins

having within them ( i . e . their . mouths ) the Vedic accents ( i .

e . Vedic Mantras with their due accent ) . T is the predicate

in the first clause of this Stanza , all the other adjectives are

extensions of the subject . तुल्यकुल्य = तुल्याः खकुलभवा : ( Rāmarshi )

better , perhaps , would have been : but this is in

admissible . See Siddh . Kaum . I. , 514. - Sragdhará .

चाण्डाल : किमयं द्विजातिरथवा शूद्रोय किं तापस :

किंवा तत्त्वनिवेशपेशलमतिर्योगीश्वरः कोपि किम् ।

इत्युत्पन्न विकल्प जल्पमुखरैः संभाष्यमाणा जनै

नै क्रुद्धाः पथि पथि नैव नैव तुष्टमनसो यान्ति स्वयं योगिनः ॥ ५६ ॥

LVI ( a ) चा ० ; च ° I. P. R. Bo . n . किम् ; वा A. ( 6 ) ० निवेश ;

विवेक ° B. किम ; वा . M. IT . ( 0 ) ०३ : सम् ॰; ०३ ° A. N. ०० ; व्य

B. T. P. R. ० णा ; ० णो . A. ० ना . B. T. P. B. नैर्न ° ; ° नो नो ° A. ° ने .

नों Bo.n. ( d ) यान्ति स्वयम् ; यस्यन्ति ● ते . M.

St. LVI . --तस & c . = तत्त्वनिवेशन तसज्ञानेन वैशला सुकुमारा करुणाद्री म

faĝtzien a amya : ( Râmarshi ) better , I think " one whose mind

is skilled in concentration on the truth . " Tin Gitâ II . , 16 is

explained by S'ankara as and by S'ridhara as

which two are not inconsistent . That meaning may be

adopted here ; for T comp . Misc . St. 19. = clever .

& c . - उत्पन्ना उदिता विकल्पजन्यः वितर्कवचनानि येषां ते उत्पन्नविकल्पजसा भत

v gut : çâu : ( Råmarshi . ) ; better , I think , : as in Nitis'à

taka St. 69. स्वयम् = स्खेनैव रूपेण भानन्दवन्त इत्यर्थः ( Ramarshi ) but

" by themselves " is , I think , quite admissible . - S'árdúlavikríḍita .

सखे धन्याः केचित्तुटितभत्रबन्धव्यतिकरा

वनान्ते चित्तान्तर्विषमविषयाशीविषगताः ।

शरच्चन्द्रज्योत्स्नाधवलगगनाभोगसुभगां

नयन्ते ये रात्रि सुकृतचयचित्तैकशरणाः ॥ ५७ ॥

LVII . ( a ) सखे ; अहो . B. ( 6 ) चित्तान्ताव ; चिन्वन्तो वि ० . B. ● शीविषगताः ;

शीविगलिता : noted in M. Commentary ° ता :; तिम् . B. ( c ) ● गाम ; ° गा .

+ B. ( d ) चै ० ; ° न्तै ० B.

St. LVII.- . See St. 52. : & c . is not clear . It

may be " into whose minds worldly objects which are like a

dangerous snake have entered , " but there is a difficulty of both

grammar and sense in this . The reading of B. ( taking अचि -

) would mean " not looking to ( i . e . not minding ) the course

of worldly objects which are like dangerous snakes . " -

expanse , Uttararàmacharita p . 42. 4. The Âtmanepada is only

for the metre . & c . comp . St. 49. - S'ikharini .

एतस्माद्विरमेन्द्रियार्थगहनादायासकादाश्रया

छेपोमार्गमशेषदुःखशमनव्यापारदक्षं क्षणात् ।

शान्तं भावमुपैहि संत्यज निजां कलोललोलां गतिं

मा भूयो भज भङ्गुरां भवरतिं चेतः प्रसीदाधुना ॥ ५८ ॥

LVIII . ( a ) ° सकादाश्रयात् ; सिकादाश्रय B. N. ° सकादाश्रय . T. Bo . G.

P. ° मकादाश्रयः R. ( 6 ) ● णात् ; ‘ णम् Bon . ( c ) शान्तम् ; सात्मी ° A. T.N.

Bo.n. भात्मी . K. Bo . सामी ० G. ग ° ; म ° K. A. ( d ) भूगी ; भूपाम् .

B भव ; नव T.

St. LVIII .-- objects of sense i . e . worldly objects ..

Gitâ III . , 34. E see Nitis'ataka St. 95 note . Tu : = that

which is resorted to . The commentator says tÐI * NAU : KUNT :

काश्रयस्य भावः कादाश्रयः आयासेन कादाश्रयः तस्मात् which is not quite

grammatical and would be very artificial if it were . I

prefer the reading of T. For the construction with TH see

Siddh . Kaum . I. , 285. r : The a : ( Râmarshi ) better TE

# : as in Nitis'ataka St. 26. As the text stands the second

line must be taken as adjectival to mi , a = movements ,

course , as in .-- S'árdúlavikridita .

पुण्यै र्मूलफलैः प्रिये प्रणयिनि वृत्ति कुरुण्याधुना

भूशय्या नववल्कलैरकरुणैरुत्तिष्ठ यामो वनम् ।

क्षुद्राणामविवेकमूढमनसां यत्रेश्वराणां सदा

चित्तव्याव्यविवेकविलगिरां नामापि न श्रूयते ॥ ५ ९ ॥

LIX . ०० ये ; ही A. B. Bo.n. T. प्रिये ; प्रियै : A. P. Bon . B. K. R.

प्रिय ° G. तथा . N. प्रिय : T. प्रणयिनि ; च सलिलैः ; K. ' नि ; नीम् . T. R. P.

Bo . A. B. G. वृत्तिम् ; प्रोतिम् . G. M. ( b ) ० य्या नव ; ° ध्यां नव T. K. Bo .

G. ° ध्यां तृण ° . B. N. ० ध्या नृण ? P. R. Bon . वल्कले ; प ● K.

Bo . G. ( orig . Bo.n. ) ° एकरुणे ° ; ° रकृपणे ° A. Bo . B. ( where ष for प )

रकरणे ०. C. M. ° रकररूणै . T. ' विंतनुताम् K. यामो वनम् ; या ( ? ) मोहि

त : A. यामो बने ' T ' . ( c ) 4 ° ; त ° Bo . ( orig . Bon . ) ( d ) चित्तग्याध्यविवेक

*

चित्तव्याधिविवेक ● A. G. M. चित्तव्याधिविकार ° B. N. वित्तव्याध्याविवेक गु

विश्वव्याधिविकार ● K. Bo . P. R. • विव्हळ : ● व्याकुल ● T. G. ° गिराम् ;

" धियाम A. ° गिरो . Bo . ६

St. LIX .- = loving one . This is the first and ( except

St. 98 ) the last allusion to a female companion in these two

S'atakas , and in both cases there are otherwise admissible

variants - a rather suspicious circumstance . Masculine Vocatives

do occur in these S'atakas . comp . St. 64. = not

pleasing to the touch , hard , our day is an ( Râmarshi . )

trich men St. 94. and Kâdambari p . 209. * occurs in

the third line ; so in the fourth it is suspicious.S'ardúlavi

kridita .

मोहंमार्जयतामुपाय रतिं चन्द्रार्धचूडामणी

चेतः स्वर्गतरङ्गिणीतटभुवामासङ्गमङ्गीकुरु ।

को वा वीचिषु बुहुदेषु व तडिल्लेखासु च स्त्रीषु च

ज्वालाग्रेषु च पत्रमेषु च सरिद्वेगेषु च प्रत्ययः ॥ ६० ॥

I.X. ( a ) ● पार्ज ; पाश्र ° T. K. Bo . ( orig . Bo.n. ) ० ० G. ( b )

● वामा ; वि व्या ● K. Bo . ( orig . Bo.n. ) ( c ) को ; नो . C. ° लेखा ;

● लोळा ● B. स्त्री ° ; श्री ० A.T. K. N. ( d ) ब्ना ० ; जा ° K. सरिद्वेगे ; सुह

दूर्गे ° ( ! ) G. N. सरि दुर्गे ° T. K. Bo . सरिदुर्गे ° Bo.m.

St. LX.Some copies read explaining a by

प्रसिद्धां परमसुखानन्ददायिनीम् ( Rāmarshi . ) मार्जयताम् may also be talken as

a genitive plural " acquire that devotion to S'iva which belongs

to those who clear off their delusion . " For the construction ,

comp . Misc . Stanza 25 , the form af being accounted for at Siddh .

Kaum . II . , 188 ( ) or p . 182. दूरीक्रियताम् of the comment

ary is inadmissible , being not a passive form . For see note

Nitis'ataka St. 32. In introducing the last two lines Râmarshi

says ननु ख्यादिभोगान्विहाय कथमेतत्यूर्वोक्तं विधीयते इति चेन्सलाह | वा अहो एनेषु वस्तुषु

कः प्रत्ययः ॥ On स्त्रीषु ho says अङ्गनासु अकाम चपळते • कः प्रत्यय : वास्तु कामेन

VIA HIÃted : || on Whàg , vachd a :: He winds up thus ,

एने न पदार्था : सेवयितन तथा तथा कुन्तीति भाष : दृष्टान्तेन नित्यमानन्दरूपं श्रीमद्देशं

भजेति भाव : The implication is that everything except devotion to

S'iva is untrustworthy like the things enumerated .-- Sárdúla

vikridita .

अग्रे गीतं सरसकवयः पार्श्वतो दाक्षिणात्याः

पृष्ठे लीलावलपरणितं चामरग्राहिणीनाम् ।

यद्यस्त्येवं कुरु भवरसास्वादने लम्पटलं

नोचेञ्चतः प्रविश सहसा निर्विकल्पे समाधी ॥ ६१. ॥

LXI . ( a ) रस ° ; ° रल ° A. तो दा ; योदी ॰ T. K. Bo . ( orig . Ba.n. )

G. N. ( b ) पृष्ठे ली ; पचाळी ° T. K. Bo . ( orig . Bon . ) N. ' लयरणितं चा ●

● वशपरिणतिचा ● C. ( e ) ° ये ° ; स्ले ° N. A. Bo.n. ° सा ० ; स ° A. ० नै ० ;

● ये ० T.

St. LXI . - दाक्षिणात्या = दक्षिणदेशीद्धाः दाक्षिणात्यकवयो हि अतिशयगम्भीराथी

( sic ) प्रकटनप्रवन्धनशीला भवन्तीत्यर्थ : About them see Kávyādars a I. ,

40. et seg , ( क्षेत्र मसाद : समता- माधुर्ये सुकुमारता || अर्थव्यक्तिरुदारत्वमोज : कान्ति .

सभाधयः ॥ इतेि वैदर्भमार्गस्य माणा दश गुणा : स्मृताः . ) What are called Vai

dharbhas here are called दाक्षिणात्य in St. 60. निर्विकल्पे समाधी = समाधिना

सर्वे संपद्यते इति निश्चित समाधी यमनियमादिरूपे योगे ( Rsmarshi . ) But निर्विकल्प

or निर्विकल्पक ( as it is more commonly called ) समाधि is thus explained

in the Vedantastra ( p . 22 Banáras Ed . ) निर्विकल्पकस्तु ज्ञातृज्ञानादिविकल्पभे

दलयापेक्षया अद्वितीयवस्तुनि तदाकाराकारितायाचित्तवृत्तेरतितर।मेकी भावे नाव स्थानम् । तदा

तु जलाकाराकारितळवणानवभासेन जळमात्रावभासवस् अद्वितीयवस्त्वा काराकारितचित्तवृस्य .

नवभा सेनाद्वितीयवस्तुमात्रमेव भासते i e an exclusive concentration upon the

One Entity without distinct and separate consciousness of the

knower , the known , and the knowing , and without even self - con

scionsness . - Mandālerántd .

विरमत बुधा योषित्सङ्गात्सुखात्क्षणभङ्गरा

कुरुत करुणामैत्रीप्रज्ञावधूजनसङ्गमम् ।

न खलु नरके हाराकान्तं घनस्वनमण्डलं

शरणमथवा श्रोणीविम्वं रणन्मणिमेखलम् ॥ ६२ ॥

LXII . ( a ) ° ज्ञात् ; ० . ० Bo.n. ( b ) करुणा .omitted in A. ( c ) खल ;

कुरु . A. हा ° ; भा ° Bo.n. क्रा ० ; का ० A. Bo.n. ° नस्त ; नं स्ल ० . M.

St. LXII . सङ्ग & c . - स्त्रीणां सः तस्माद्धेती : यत्सुखम् ( Ramarshi ) करुणा

& c . in apposition with वधूजन ; comp Git & X. , 34. H & rini .

प्राणाघातानिवृत्तिः परधनहरणे संयमः सत्यवाक्यं

काले शक्त्या प्रदानं युवतिजनकथामूकभावः परेषाम् ।

दृष्णास्रोतोविभङ्गो गुरुषु च विनयः सर्वभूतानुकम्पा

सामान्यः सर्वशास्त्रेष्वनुपहतविधिः श्रेयसामेष पन्थाः || ६३ ॥

EXIII . See Nitis ataka . St. 26 where add ( b ) ● कया , क्यम , A.

( c ) त्रिमयः ; नियमः B.

St. LXIII . - On the fonrth line , R & marshi says सर्वशास्त्रेषु षण्मती

प्रती ( sic ) पादकेषु भागमैषु एवं भयं श्रेयसां कल्याणानी सामान्यः साधारणः पन्था

मार्गों भवति , This is the same as Nitis ataka St. 26 .

मातर्लक्ष्मि भजस्व कञ्चित्मा स्म भू .

भोगेभ्य : स्पृहयालवो न हि वयं का निस्पृहाणामसि |

सद्यः स्यूतपलाशपत्रपुटिकापात्रे पवित्रीकृते

भिक्षासक्तुभिरेव सम्प्रति वयं वृतिं समीहामहे ॥ ६४ ॥

LXIV . ( a ) क ° ; कि . ०. A. ( b ) ° भ्य :; ° षु . A. N. ° वो न हि वयं का ; ० व .

स्तव वशे किम् , A. N. Bo.n. P. R. ( in which fonr का for किम् ) ( c )

सद्यः ; यद्य ° . A. स्यू ° ; पू ° C . ° ° T. T. ° टिका ; ° ° टके ° . T. Bo.n.

त्रे ; : A. ° जे ; तैः N. सक्त ° ; वस्तु ° N.

St. LXIV . - For भोगेभ्य : see Siddh , Kaum . I. , 277. का निस्पृहाणाम .

सि = what are you to men indifferent [ i . e . to worldly pleasures . ]

For the genitive comp . वीरो न यस्य भगवान्भृगुनन्दनोपि वृत्ति St. 59 .

भिक्षासक्तु = भिक्षाया लब्धाः सक्तवः ( Ramarshi . ) The Stanza ocours at p .

317 of the Kavyasangraha . - S & rādMavikridita .

यूयं वयं वयं यूयमित्यासीन्मतिरावयोः ।

किं जातमधुना येन यूयं यूयं वयं वयम् ॥ ६५ ।।

LXV . ( 6 ) जा ० ; या ° Bo.n. यॆन यूयम् ; मित्र येन . C.

St. LXV . - These words are addressed by one to an estranged

friend . The commentator gives an incorrect meaning यूयं वयमिति

बहुत्वं पुत्रशिष्यपरिजनपरिग्रहाभिप्रायेण says Ramarsbi . ~~ Anushtub .

बाले लीलामुकुलितममी मन्थरा दृष्टिपाताः

कि क्षिप्यन्ते विरम विरम व्यर्थ एष श्रमस्ते ।

सम्प्रत्यन्ये वयमुपरतं बाल्पमास्था वनान्ते

क्षीणो मोहस्तृणमिव जगज्जालमालोकयामः ॥ ६६ ॥

LXVI . ( b ) निरमव्य ; ° त यतोव्य ° C.

St. LXVI . comp . St. 30 all this net - like

world . - Mandákrántá .

इयं बाला मां प्रत्यनवरतमिन्दीवरदल

प्रभाचोरं चक्षुः क्षिपात किमभिप्रेतमनया |

गतो मोहोस्माकं स्मरकुसुमबाणव्यतिकर

ज्वरजाला शान्ता तदपि न वराकी विरमति ॥ ६७ ॥

LXVII . ( 6 ) ० बी ० ; ° चौ ० . M. या ; ● सा . M.

St. LXVII . - TH = a common expression comp . tylayn :

in the Ratnâvali Act I. , ad finem . Achyumsafah = the

blaze of the fever produced from contact with the flowery arrows

of Cupid . = poor girl , here a word of commiseration ( as in

Viracharita p . 78 ) ; also a term of contempt . - S'ikharini .

रम्पं हर्म्यतलं नं किं वसवये श्राव्यं न गेयादिकं

किं वा प्राणसमासमागमसुखं नैवाधिकं प्रीतये ।

किं तूझान्तपतत्पतङ्गपवनव्यालोलदीपाकुर

छाया चञ्चलमाकलय्य सकलं सन्तो वनान्तं गताः ॥ ६८ ॥

LXVIII . ( @ ) श्रा ° ; श्र ० . P. B. N. Bo.n. ( 6 ) ° मास ० > ० मं स . A.

° कम् ; ° क ° M. x .

( c ) तूद्रा ० , तुम्ना ० . T. K. N. G. Bo . तूम्भ्रा ० , M. तत्रा ०. A. ° पतप P

तज्ज्ञ ' ; पतपक्ष ° T. K. G. N. ( d ) सकळम् ; सततम् Bo ( orig . Bo.n. )

I. ● ता :; तम् . G.

St. LVIII . = . comp . ( Nitis'ataka ) ; but

this is more appropriate , meaning a small light . flame ;

says Râmarshi , of which I cannot see the application

here . comp . Kadambarî p . 7. On : Râmarshi gives a

long list of old princes as Bharata , Dilipa , Raghu & c . The Stanza

occurs at p . 308 of the Kavyasangraha . - S'árdúlavikridita .

किं कन्दा : कन्दरेभ्यः प्रलयमुपगता निर्झरा वा गिरिभ्यः

प्रभ्वस्ता वा तरुम्पः सरसफलभृतो वल्कलिम्पश्च शाखाः 1

बोक्ष्यन्ते यन्मुखानि प्रसभमपगतप्रश्रयाणां खलानां

दुःखोपात्ताल्पवित्तस्मयवशपवनानतितलतानि ॥ ६ ९ ॥

LXIX . ( a ) निर्झरा वा गिरिभ्य :; पादया : किं विशीर्णा : A. ( b ) किं वा शोषं गतास्ते

गिरिकुहरगता निर्झरा वारिपूर्णा : A. ° स्ना वा तरुभ्यः ; स्सा : किं महीजाः . K. Bo . ( orig .

Bo.n. ) ° लिन्य ं ; ° ळेभ्य ° . C. लिभ्य . M. ( e ) यन्मु ° ; किं मु ° . K. Bo ( orig .

( Bo.n. ° म ; ° मु ० . P.R.C.M.K. ( d ) ' खोपात्ताल्प ; ● खात्तखल ० . N.

बशपवनान ° ; पत्रनवशान ° T . K. Bo . ( orig . Bon . ) G. N ( where न for

ञ ) विषपवनान ● M. In A. another reading is किं तद्वैराग्ययुक्तं सुचरितनिशितो

ज्ञानखङ्गः प्रनष्टो | येन द्वारे नृपाणां धनमदमलिनां संगति यान्ति वीराः ॥

St. LXIX . -- ~ पनव t is better than vr न আনৰ্নি =

( Râmarshi . ) It refers to the eyebrows being sometimes raised

and sometimes folded into wrinkles out of pride or conceit.

Sragdhará .

गङ्गातरङ्गकणशीकरशीतलानि

विद्याधराध्युषित चारुशिलातलानि ।

स्थानानि कि हिमवतः प्रलयं गतानि

यत्सावमानपरपिण्डरता मनुष्याः ॥ ७० ॥

LXX . ( a ) यत्सा ; येना ०. A. यत्स्या ०. M. रता ; गता . A.

St. LXX . कणशीकर = कणास्तेषामपि शीकराः भव्यपकणा : ( Ramarshi . )

As to Vidyâdharas haunting the Himalaya see Kumara . cantos I

and VI . ETF quedam … Cal :; add : ( Râmarshi ) .- Vasantatilaká .

यदा मेरुः श्रीमान्निपतति युगान्ताग्निनिहतः

समुद्राः शुष्यन्ति प्रचुरनिकरग्राहनिलयाः |

धरा गच्छत्यन्तं धरणिधर पादैरपि धृता

शरीरे का वार्त्ता करिकलभकर्णायचपले || ७१ ॥

LXXI . ( a ) यदा ; सदा . M. यलो . N. निहतः ; दलितो A. वलितः N. ( 6 ) नि

कर ; मकर . P. R. N. सलिल . A. ( c ) The third and second lines inter

change places in A. ( d ) कळ ° ; कर ° 4. कर्णां ; कारा ० C. -

St. LXXI.- . Comp . Nitis'ataka St. 95. The Samudras are

thus given by Rāmarshi क्षीरोद , इक्षुरसोद , सुरोद , घृतोद , दभिमन्योद ,

क्षारोद , शुद्धोद निकर = collection St. 52. भन्त = रसातळ ( Ramarshi ) ; I

know of no authority for this and though the usual sense

' destruction ' has not as much propriety , I think it is the only

one admissible . TUTTC = Ѷ or TÅA ( Râmarshi ) ; with the former

पाद = H पादा इव चरणा इन प्रतीयमाना ये हस्ताः ( sic ) . But the latter , पर्वन ,

ought alone to be adopted . For the idea of the mountains

supporting the Earth see Kumâra . VI . , 68. - S'ikhariņi .

एकाकी निस्पृहः शान्तः पाणिपात्रो दिगम्बरः |

कदा शम्भो भविष्यामि कर्मनिर्मूलनक्षमः ॥ ७२ ॥

St. LXXII.- : : CH ( Râmarshi . ) aw you

uza : vepſa qeu dikufafa ¶ ! ( Ramarshi . ) .— Anushṭub .

प्राप्ताः श्रियः सकलकामदुधास्ततः किं

दत्तं पदं शिरसि विद्विषतां ततः किम् ।

सन्मानिताः प्रणयिनो विभवैस्ततः किं

कल्पं स्थितं तनुभृतां तनुभिस्ततः किम् ॥ ७३ ॥

LXXIII . ( 1 ) दत्तम् ; न्यस्तम् . T. K. N. R. P. Bo . ( orig . Bo.n. ) G.

A. ( c ) सन्मानिताः ; सन्मानिनाम् A. संपादिता : T. K. Bo . G. N. संमानिताः R.P.

Bo.n. ° नो ; ° नाम् . A. ०३० ; ° वा ° T. K. Bo . ( orig . Bo.n. ) G. ( d ) ° ल

म् ; °° . A. T. Bo • . ° तम् ; ° ताम् . A. ° ताः T. Bo . ( orig . Bo.n. )

G. K. N. ° तांत ° ; ° तस्त ° T. Bo . ( orig . Bo.n. ) G. ° नुभिः ; नवः T. Bo .

( orig . Bo.n. ) G. K. N. In P. & R. the fourth line is second ,

second third & third fourth .

St. LXXIII.- . Siddh . Kaum . II . , 339. Though I have

kept : from C. as not incapable of explanation ( from +

मान with इतच् ) still I prefer very much the reading संमानिता :.

कलं स्थितम् Comp . note on भ्रान्तं देश म . This is an instance of “ काळ . '

This Stanza also at p . 315 of the Kavyasangraha . - Vasantatilaké ,

जीर्णा कन्था ततः किं सितममलपटं पट्टसूत्रं ततः कि

मेका भार्या ततः किं हयकरिसुगणैरावृतो वा ततः किम् ।

भक्तं मुक्तं ततः किं कदशनमयवा वासरान्ते ततः किं

व्यक्तज्योतिर्न वान्तर्मथित भवभयं वैभवं वा ततः किम् ॥ ७४ ॥

LXXIV . ( a ) जी ० ; शी ° Bon ॰पटम् ; वरम् . Bo.n ° सूत्रम् ; ° वस्त्रम् ;

Bo.n. ( b ) for हयकारे & c . बहुगुणगुणिता कोटिरेका ततः किम_ Bo.n. ( c ) भक्ति भुक्तं

ततः किं वदशनमथवा वासरी ते ततः किम् . This line is fourth in Bo.n. ( d )

एक : श्रान्त ( भ्रान्त cod ) स्ततः किं करिनुरङ्गवरावृतो वा ततः किम् Bo.n.

St. LXXIV . - I cannot make any sense out of the first line

as it stands . The reading in Bo.n. which I was not aware of

in the first instance as it does not occur in the regular list

of variae lectiones , is more explicable - silk cloth =

excellent ( adjective ) . In the second line again Bo.n.'s reading

has propriety which C.'s reading has not . bad things to

eat , Siddh . Kaum I. , 475. would be better than . As it

stands the last line may be thus translated " what , too , if there

is not within that clear Glory of the Supreme by which all

worldly dangers are destroyed . " -- Sragdhará .

भक्तिर्भवे मरणजन्मभयं हृदिस्थं

स्नेहो न बन्धुषु न मन्मयजा विकाराः |

संसर्गदोषरहिता विजना वनान्ता

वैराग्यमस्ति किमतः परमर्थनीयम् ॥ ७५ ॥

LXXV . ( b ) ° हो ; ° हे , N. बन्धु ° ; वस्तु ° A. न म ० ; च म ° T . Bo . G.

( d ) ° मतः ; ° मित : N. ° मर्थ ° ; ° मार्थ ° M. G. T. C. किमतः परमर्थनीयम् ;

हृदि चैयरमर्थयन्ति A.

St. LXXV . - the fear of [ ever - recurring ] birth

and death . स्नेहो न बन्धुषु Comp . Mohamudgara शत्रो मित्रे पुत्रे बन्ध

A मा há कुरु qá यत्नं ſtacarà विग्रहसन्धी p . 33. of Kavyasangraha . When there are

these things i . e . from to , what more is to be asked

for or desired ? -Vasantatilaká .

तस्मादनम्तमजरं परमं विकासि

वडा चिन्तय किमेभिरसद्विकल्पैः ।

यस्यानुषङ्गिण इमे भुवनाधिपत्य

भोगादयः कृपणलोकमता भवन्ति ॥ ७६ ॥

LXXVI . ( 4 ) ° मम् ; ° मा T. G. ° कासि , ° वेकम् . C. ° काशि A. P.

Bo.no. ° काशी . M. ( b ) तडूझ वाञ्छत जना यदि चेतनस्था : M. ( c ) भु ° ; भ ° A.

T. K. Bo . P. R. N. मता ; रता ; M. तमा A.