Bhartṛhari K176

Tawney

            
            I've searched for years through earth and air and sky,
            
            Nor yet one perfect saint hath met my eye,
            
            Nor have I heard of one who could restrain
            
            Desire's fierce elephant with reason's chain.

Mādhavānanda

            
              आसंसारात्त्रिभुवनमिदं चिन्वतां तात तादृ-
            
                ङ्नैवास्माकं नयनपदवीं श्रोत्रमार्गं गतो वा ।
            
              योऽयं धत्ते विषयकरिणीगाढगूढाभिमान-
            
                क्षीबस्यान्त:करणकरिण: संयमानायलीलाम् ।।८१।।
            
            81. Oh dear! In our quest through the three worlds from the very beginning of their creation, none such has come within sight or hearing, that can play the part of a controlling trap for the elephant of his mind when maddened by the mysterious, deep-rooted infatuation for the female elephant of sense-object.            
            
            [आनाय is an elephant-trap. Another reading is आलान which means ‘a tying post for an elephant’.
            
            क्षीबस्य—‘of the maddened’.]

Telang

verse

Text (not proofread)

आसंसारं त्रिभुवनमिदं चिन्वतां तात तादृ

नैवास्माकं नयनपदवीं श्रोत्रवर्मागतो वा ।

यो पं धत्ते विषयकरिणीगाढगूढाभिमान

क्षीनस्पान्तःकरणकरिणः संयमालानललिाम् ॥ ४६ ॥

footnote

Text (not proofread)

XLVI . ( c ) रम् ; ० रात् . N. चिन्वतां तात तादृक् ; विधृतान्तास्ततो दिक् . A.

तात ; नाम . B. वाच G. ( b ) वमी ० ; मार्गम . T. K. Bo . ( मार्गे Bo.n. ) G. N.

( c ) ० णी ; ° णीम् . B. गू ; रू ° . A.T. P. B. ° नक्षोष ° ; नं जीव ०. B. ° न :

क्षोष . T. K. G.M. C. नं क्षो Bo.n. ( a ) नम् । शान्तः शान्तः करणकरिणीसंगमा

लानलीलाम् A. ° स्यान्तः ; खान्त ° Bo.n. ० ण : ; ॰णम् . Bo.n. ° ळान ; ° जाळ . B.

● लाम् ; नम् . Bo.n. ° ला . T.

endnote

Text (not proofread)

St. XLVI – आसंसारम् = संसारप्रवृत्ति मर्यादीकृत्य ( Ramarshi . ) It is

equivalent to “ आब्रह्मभुवनात् " from the other point of view .

The mind is often compared to an elephant as in

Prasannarâ ghava p . 42. लात = = पूज्य says Rámarshi citing

Amara तान : पितारे पूड्येच ; it is applied to any favourite and

Medint gives it as अनुकम्प्ये also - In his commentary on the Bhag

vadgita VI . , 40. Sankara thus writes तनोत्यात्मानं पुत्ररूपेणेति पिता नात

उच्यतेपुत्र इति पुत्रोषि तात उच्यते शिष्योपि पुत्रतुल्य उच्यते Srfdhara

Svámi on the same says तानेति लोकरीत्या उपलालयन् संबोधयनि-

+ Mandakrántd .

Gopinath1914

Text (not proofread)

Gopinath1896

Text (not proofread)

Kosambi

verse

Text (not proofread)

आसंसारं त्रिभुवनमिदं चिन्वतां तात तादृङ्

नैवास्माकं नयनपदवीं श्रोत्रवर्त्मागतो वा ।

योऽयं धत्ते विषयकरिणीगाढरूढाभिमान

क्षीबस्यान्तःकरणकरिणः संयमालानलीलाम् ॥ १७६ ॥

footnote

Text (not proofread)

176 * Om . in Jodhpur 1 and BVB 5. Y7 misssing . @ ) CY3sT1 3 G2.35

M2.5 आ संसारात् . Fat . v . विटतां ( for चिन्वतां ) . D X तात तावन् ; Wat . stat वा च

ताङ् , G1 M. 8 तादृशानां ; Ms चान्वितादृडू ( for तात तादृङ् ) . 8 ) G2.3 मैवास्माकं . 12

श्रोत्रवर्गा ; Fs W Y ( Y7 missing ) TG2t 35 M3 श्रोत्रमार्ग ; Jat श्रोत्रवार्ता ; X 3

गोत्रवर्मा . ● ) J3 दत्ते . G1 M1 . 2 विषम ; M3 विनय- ( for विषय ) . Ea Fe -करगी .

B DFs Io J W Y1 . 2. 4-6 T G1 - 3.5M 1. 2 , + -गाढगूढा ; Y3 G + -गूढगाढा . Fo . 2-4 W Y1

[ - [ अ ] भिमानः ; Fs X 2 - [ अ ] भिमानं ; Hit J1.3 [ अ ] भिमाना . – 4 ) F2 - क्षीबश्शांत : - ; Fs

-क्षीबस्वांतः- ; J Ms - क्षीणस्यांत : - ; Gst - क्लीबस्यांत : - ; M3 -क्रीडस्यंत : - A2 Wit Gat -करण

किरणः ; D - कनककरिण : ; ; F -करणकरिणं ; X -करणकरिणां • J1 संयमालानि - ; Ys T1 ( c.v. as in

text ) . 2.3 संयमानाय Fs X G5- लीनं ; J3 Ms - लीला ( for लीलाम् ) ..

BIS . 1060 ( 401 ) Bhartr . ed . Bohl . 3. 82. Haeb . 77. lith ed . I. 80 , II . 46 ,

III . 78. Galan 76 ; Śp . 4105 ( Bh . ) ; SRB . p . 369.61 .