ब्रह्मा येन कुलालवन्नियमितो ब्रह्माण्डमाण्डोदरे

विष्णुर्येन दशावतारगहने क्षिप्तो महासंकटे ।

रुद्रो येन कपालपाणिपुटके भिक्षाटनं कारितः

सूर्यो भ्राम्यति नित्यमेव गगने तस्मै नमः कर्मणे ॥ ९ ५ ॥

XCV . ( b ) क्षिप्तो महा ; न्यस्तो महा ● Be.n. क्षिप्तः सदा D. P. ( c ) ° टनम् ;

● यणम् Bo.n. कारितः ; सेवते N.

St. XCV . DESHID is a common expression comp . Vîra

charita p . 17 or Sahityadarpana p . 97. The allusion is to the

story of Brahms coming out of the primordial egg the two

halves of which then became Heaven and Earth . See Manu

I. , St. 11 , 12 13 and Matsya Purâna II . , 28 et seq . re

fers to the work of Brahma within the egg in the formation of

things . Râmarshi says ब्रह्माण्डभाण्डानि far विधातुं farà नियम्यते but what is then

the meaning of उदर ? गहन is explained by वन and संकट in one

copy of the commentary . By Râmarshi it is explained thus *

विपिन कवा . महासंकटे is explained by अतिसंवाधरूपे by Ramarshi . There

are it seems to me two ways of interpreting this expression ( 1 )

गहन being taken as meaning forest , and महासंकट 88 8 Bahu

vrihi meaning full of great difficulties ; ( 2 ) गहन being taken as

an adjective , महासंकटे as meaning “ in the great difficulty . " For the

latter interpretation , which I prefer , may be compared भूरिंदोषगहनो

दर्यामयः in Viracharita p . 59 or विवेकप्रसादुपचित महामोहगहनो । विकार :

कोपन्तर्जंडपति च तापं च कुरुते in Malati Madhava p . 55. For भिक्षाटनं कारितः

see Siddh . Kaum . II . , 278. कपालपाणिपुटके should be taken as a Ma

dhyamapadalopi - compound equivalent to कपालसहितपाणिपुटके . The

story of Rudra's begging with a skull in his hand may be seen

summarised from the Skanda Purâna in the note to Chandakau

s'ika p . 45 ( Calc . Ed . ) . Râmarshi interprets it differently . He

says कपालं तुम्बीफळशकलं तदेव पाणिपुटकं हस्तपुटकम् . But this is obvi

ously not satisfactory . श्रीसूर्ये इत्युपलक्षणम् | चन्द्रादयो ग्रहा अपि भ्रमन्ति }

says Râmarshi . The sentiment of this Stanza again shocks the

orthodoxy of the commentators . One copy of the commentary

has the following ब्रह्मविष्णुसूर्यादीनां प्राचीनकर्म वर्तते इति वक्तुं नैवोचितम् ।

दृष्टान्तस्तावदेकदेशी वर्तते । तैयैस्कार्यमकृतं तस्कुर्वन्ति । दृष्टान्तस्तु लोकव्यवहारार्थ

लिखितः कर्मणि महत्वस्थापनार्थम् || But the idea is not so uncommon &

one as this indicates . Thus in the Yoga - Vâsishtha quoted in the

commentary on the Ramayapap . 12 ( Bomb . Ed . ) we read तेनापि शापितो

विष्णुः सर्वज्ञत्वं तवास्ति यत् ॥ किंचित्कालं हि तत्स्यवस्था लमज्ञानी भविष्यास . And this

is given as the occasion of Vishnu's incarnations . Another account

of them may be seen at Matsya Purâņa XLVII . , St. 103-4 where

Bhrigu says to Vishpu : यस्मात्ते जानतो धर्ममवध्या स्त्री निषूदिता ॥ तस्मान्वं सप्त -

कृत्वह मानुषेधूपयन्स्यसि ॥ ततस्तेनाभिशापेन नष्टे धर्मे पुनः पुनः ॥ लोकस्य हितार्थाय

जायते मानुषेविह ॥ This Stanza occurs in the Kāvyasangraha p .

Sardilavikridita .

ब्रह्मा येन कुलालवन् नियमितो ब्रह्माण्डभाण्डोदरे

विष्णुर्येन दशावतारगहने क्षिप्तो महासंकटे ।

रुद्रो येन कपालपाणिपुट के भिक्षाटनं कारितः

सूर्यो भ्राम्यति नित्यमेव गगने तस्मै नमः कर्मणे ॥ २८५ ॥

285 { N } Om . in X. " ) Ws - गहन- ( ior - गहने ) . 11le He W2 . 3 सदा ; It

तथा ( for महा ) . ( ) X 1 शंभुर ( for रुद्रो ) . 1 पाणिपिटके ; पाणिरनिशं ; Get

" पात्रपुटके . भिक्षाटने ; J1.2M + भिक्षाश ( J2 ( स ) नं ; 12 भिक्षाटणं . J1.3 Y2.4–6_'T_G4

M 4 , 5 सेवते ; J2 Y : सेवित :; Gity . कुर्वते ; Get कार्यतः ( for कारित :) . d ) Eat भ्रामति ;

Ms भ्रम्यति यहशेन ( for नित्यमेव ) . Xo . 7 गहने ( for गगने ) .

BIS . 4197 ( 1994 ) Bhartr ed . Bohl . and lith ed . I. 2. 93. Haeb . 38. Galan

97. lith . ed . II . 95 , III . 1. Astarataua 4 in Hach . p . 8. Vikramacarita 261 ; Sp .

435 ( Bh . ) ; SRE . p . 93. 98 ( Bh . ) ; SBIH . 3102 ; SRK . p . 76. 1 ( Śp . ) ;

Garulamahapurana 113 15 ; 85. 46. 7 ; SL f 39 & ; SN . 799 ; SSD . 4. f . 5 & ; SSV .

298 ; JSV . 262. 2 .