श्रुत्वा हनुमतो वाक्यं यथावदनुपूर्वशः
ततोऽब्रवीन्महातेजा रामः सत्यपराक्रमः
यां निवेदयसे लङ्कां पुरीं भीमस्य रक्षसः
क्षिप्रमेनां मथिष्यामि सत्यमेतद् ब्रवीमि ते
अस्मिन् मुहूर्ते सुग्रीव प्रयाणमभिरोचये
युक्तो मुहूर्तो विजयः प्राप्तो मध्यं दिवाकरः
अस्मिन् मुहूर्ते विजये प्राप्ते मध्यं दिवाकरे
सीतां हृत्वा तु मे जातु क्कासौ यास्यति यास्यतः
सीता श्रुत्वाऽभियानं मे आशामेष्यति जीविते
जीवितान्तेऽमृतं स्पृष्ट्वा पीत्वा विषमिवातुरः
उत्तराफल्गुनी ह्यद्य श्वस्तु हस्तेन योक्ष्यते
अभिप्रयाम सुग्रीव सर्वानीकसमावृताः
निमित्तानि च धन्यानि यानि प्रादुर्भवन्ति च
निहत्य रावणं सीतामानयिष्यामि जानकीम्
उपरिष्टाद्धि नयनं स्फुरमाणमिदं मम
विजयं समनुप्राप्तं शंसतीव मनोरथम्
ततो वानरराजेन लक्ष्मणेन च पूजितः
उवाच रामो धर्मात्मा पुनरप्यर्थकोविदः
अग्रे यातु बलस्यास्य नीलो मार्गमवेक्षितुम्
वृतः शतसहस्रेण वानराणां तरस्विनाम्
फलमूलवता नील शीतकाननवारिणा
पथा मधुमता चाशु सेनां सेनापते नय
दूषयेयुर्दुरात्मनः पथि मूलफलोदकम्
राक्षसाः परिरक्षेथास्तेभ्यस्त्वं नित्यमुद्यतः
निम्नेषु वनदुर्गेषु वनेषु च वनौकसः
अभिप्लुत्याभिपश्येयुः परेषां निहितं बलम्
य च्च फल्गु बलं किञ्चित् तदत्रैवोपयुज्यताम्
एतद्धि कृत्यं घोरं नो विक्रमेण प्रयुद्ध्यताम्
सागरौघनिभं भीममग्रानीकं महाबलाः
कपिसिंहाः प्रकर्षन्तु शतशोऽथ सहस्रशः
गजश्च गिरिसङ्काशो गवयश्च महाबलः
गवाक्षश्चाग्रतो यान्तु गवां दृप्ता इवर्षभाः
यातु वानरवाहिन्या वानरः प्लवतां वरः
पालयन् दक्षिणं पार्श्वमृषभो वानरर्षभः
गन्धहस्तीव दुर्धर्षस्तरस्वी गन्धमादनः
यातु वानरवाहिन्याः सव्यं पार्श्वमधिष्ठितः
यास्यामि बलमध्येऽहं बलैघमभिहर्षयन्
अधिरुह्य हनूमन्तमैरावतमिवेश्वरः
अङ्गदेनैष संयातु लक्ष्मणश्चान्तकोपमः
सार्वभौमेन भूतेशो द्रविणाधिपतिर्यथा
जाम्बवांश्च सुषेणश्च वेगदर्शी च वानरः
ऋक्षराजो महासत्त्वः कुक्षिं रक्षन्तु ते त्रयः
राघवस्य वचः श्रुत्वा सुग्रीवो वाहिनीपतिः
व्यादिदेश महावीर्यान् वानरान् वानरर्षभः
ते वानरगणाः सर्वे समुत्पत्य युयुत्सवः
गुहाभ्यः शिखरेभ्यश्च आशु पुप्लुविरे तदा
ततो वानरराजेन लक्ष्मणेन च पूजितः
जगाम रामो धर्मात्मा ससैन्यो दक्षिणां दिशम्
शतैः शतसहस्रैश्च कोटीभिरयुतैरपि
वारणाभैश्च हरिभिर्ययौ परिवृतस्तदा
तं यान्तमनुयाति स्म महती हरिवाहिनी
आप्लवन्तः प्लवन्तश्च गर्जन्तश्च प्लवङ्गमाः
क्ष्वेलन्तो निनदन्तस्ते जग्मुर्वै दक्षिणां दिशम्
भक्षयन्तः सुगन्धीनि मधूनि च फलानि च
उद्वहन्तो महावृक्षान् मञ्जरीपुञ्जधारिणः
अन्योन्यं सहसा दृप्ता निर्वहन्ति क्षिपन्ति च
पततश्चाक्षिपन्त्यन्ये पातयन्त्यपरे परान्
रावणो नो निहन्तव्यः सर्वे च रजनीचराः
इति गर्जन्ति हरयो राघवस्य समीपतः
पुरस्तादृषभो वीरो नीलः कुमुद एव च
पन्थानं शोधयन्ति स्म वानरैर्बहुभिः सह
मध्ये तु राजा सुग्रीवो रामो लक्ष्मण एव च
बहुभिर्बलिभिर्भूमैर्वृताः शत्रुनिबर्हणाः
हरिः शतवलिर्वीरः कोटीभिर्दशभिर्वृतः
सर्वामेको ह्यवष्टभ्य ररक्ष हरिवाहिनीम्
कोटीशतपरीवारः केसरी पनसो गजः
अर्कश्चातिबलः पार्श्वमेकं तस्याभिरक्षति
सुषेणो जाम्बवांश्चैव ऋक्षैश्च बहुभिर्वृतौ
सुग्रीवं पुरतः कृत्वा जघनं संररक्षतुः
तेषां सेनापतिर्वीरो नीलो वानरपुङ्गवः
सम्पतन् पततां श्रेष्ठस्तद्बलं पर्यपालयत्
दरीमुखः प्रजङ्घश्च रम्भोऽथ रभसः कपिः
सर्वतश्च ययुर्वीरास्त्वरयन्तः प्लवङ्गमान्
अपश्यंस्ते गिरिश्रेष्ठं सह्य दुमलतायुतम्
सरांसि च सुफुल्लानि तटाकानि वनानि च
रामस्य शासनं ज्ञात्वा भीमकोपस्य भीतवत्
वर्जयन्नगराभ्याशांस्तथा जनपदानपि
सागरौघनिभं भीमं तद्वानरबलं महत्
उत्ससर्प महाघोषं भीमघोष इवार्णवः
तस्य दाशरथेः पार्श्वे शूरास्ते कपिकुञ्जराः
तूर्णमापुप्लुवुः सर्वे सदश्वा इव चोदिताः
कपिभ्यामुह्यमानौ तौ शुशुभाते नरोत्तमौ
महद्भ्यामिव संस्पृष्टौ ग्रहाभ्यां चन्द्रभास्करौ
ततो वानरराजेन लक्ष्मणेन च पूजितः
जगाम रामो धर्मात्मा ससैन्यो दक्षिणां दिशम्
तमङ्गदगतो रामं लक्ष्मणः शुभया गिरा
उवाच परिपूर्णार्थः स्मृतिमान् प्रतिभानवान्
हृतामवाप्य वैदेहीं क्षिप्रं हत्वा च रावणम्
समृद्धार्थस्समृद्धार्थामयोध्यां प्रतियास्यसि
महान्ति च निमित्तानि दिवि भूमौ च राघव
शुभानि तव पश्यामि सर्वाण्येवार्थसिद्धये
अनुवाति शुभो वायुः सेनां मृदुहितः सुखः
पूर्णवल्गुस्वराश्चेमे प्रवदन्ति मृगद्विजाः
प्रसन्नाश्च दिशः सर्वा विमलश्च दिवाकरः
उशनाश्च प्रसन्नार्चिरनु त्वां भार्गवो गतः
ब्रह्मराशिर्विशुद्धश्च शुद्धाश्च परमर्षमः
अर्चिष्मन्तः प्रकाशन्ते ध्रुवं सर्वे प्रदक्षिणम्
त्रिशङ्कुर्विमलो भाति राजर्षिः सपुरोहितः
पितामहवरोऽस्माकमिक्ष्वाकूणां महात्मनाम्
विमले च प्रकाशेते विशाखे निरुपद्रवे
नक्षत्रवरमस्माकमिक्ष्वाकूणां महात्मनाम्
नैर्ऋतं नैर्ऋतानां च नक्षत्रमभिपीड्यते
मूलो मूलवता स्पृष्टो धूप्यते धूमकेतुना
सर्वं चैतद्विनाशाय राक्षसानामुपस्थितम्
काले कालगृहीतानां नक्षत्रं ग्रहपीडितम्
प्रसन्नाः सुरसाश्चापो वनानि फलवन्ति च
प्रवान्त्यभ्यधिकं गन्धान् ययर्तुकुसुमा द्रुमाः
व्यूढानि कपिसैन्यानि प्रकाशन्तेऽधिकं प्रभो
देवानामिव सैन्यानि सङ्ग्रामे तारकामये
एवमार्य समीक्ष्यैतान् प्रीतो भवितुमर्हिसि
इति भ्रातरमाश्वास्य हृष्टः सौमित्रिरब्रवीत्
अथावृत्य महीं कृत्स्नां जगाम महती चमूः
ऋक्षवानरशार्दूलैर्नखदंष्ट्रायुधैर्वृता
कराग्रैश्चरणाग्रैश्च वानरैरुत्थितं रजः
भीममन्तर्दधे लोकं निवार्य सवितुः प्रभाम्
सपर्वतवनाकाशां दक्षिणां हरिवाहिनी
छादयन्ती ययौ भीमा द्यामिवाम्बुदसन्तीतः
उत्तरन्त्यां च सेनायां सततं बहुयोजनम्
नदीस्रोतांसि सर्वाणि सस्यन्दुर्विपरीतवत्
समान् भूमिप्रदेशांश्च वनानि फलवन्ति च
मध्येन च समन्ताच्च तिर्यक्चाधश्च साऽविशत्
समावृत्य महीं कृत्स्नां जगाम महती चमूः
ते हृष्टमनसः सर्वे जग्मुर्मारुतरंहसः
हरयो राघवस्यार्थे समारोपितविक्रमाः
हर्षवीर्यबलोद्रेकान् दर्शयन्तः परस्परम्
यौवनोत्सेकजान् दर्पान् विविधांश्चक्रुरध्वनि
तत्र केचिद् द्रुतं जग्मुरुत्पेतुश्च तथाऽपरे
केचित् किलकिलां चक्रुर्वानरा वनगोचराः
प्रास्फोटयंश्च पुच्छानि सन्निजघ्नुः पदान्यपि
भुजान् विक्षिप्य शैलांश्च द्रुमानन्ये बभञ्जिरे
आरोहन्तश्च शृङ्गाणि गिरीणां गिरिगोचराः
महानादान् विमुञ्चन्ति क्ष्वेलामन्ये प्रचक्रिरे
ऊरुवेगैश्च ममृदुर्लताजालान्यनेकशः
जृम्भमाणाश्च विक्रान्ता विचिक्रीडुः शिलाद्रुमैः
शतैः शतसहस्रैश्च कोटीभिश्च सहस्रशः
वानराणां तु घोराणां श्रीमत्परिवृता मही
सा स्म याति दिवारात्रं महती हरिवाहिनी
हृष्टा प्रमुदिता सेना सुग्रीवेणाभिरक्षिता
वानरास्त्वरितं यान्ति सर्वे युद्धाभिनन्दिनः
प्रमोक्षयिषवः सीतां मुहूर्तं क्कापि नासत
ततः पादपसम्बाधनानामृगसमायुतम्
सह्यपर्वतमासेदुर्मलयं च महीधरम्
काननानि विचित्राणि नदीप्रस्रवणानि च
पश्यन्नतिययौ रामः सह्यस्य मलयस्य च
वकुलांस्तिलकांश्चूतानशोकान् सिन्धुवारकान्
करवीरांश्च तिमिशान् भञ्जन्ति स्म प्लवङ्गमाः
अङ्कोलांश्च करञ्जांश्च प्लक्षन्यग्रोधतिन्दुकान्
जम्बूकामलकान्नीपान् भञ्जन्ति स्म प्लवङ्गमाः
प्रस्तरेषु च रम्येषु विविधाः काननद्रुमाः
वायुवेगप्रचलिताः पुष्पैरवकिरन्ति तान्
मारुतः सुखसंस्पर्शो वाति चन्दनशीतलः
षट्पदैरनुकूजद्भिर्वनेषु मधुगन्धिषु
अधिकं शैलराजस्तु धातुभिः सुविभूषितः
धातुभ्यः प्रसृतो रेणुर्वायुवेगविघट्टितः
सुमहद्वानरानीकं छादयामास सर्वतः
गिरिप्रस्थेषु रम्येषु सर्वतः सम्प्रपुष्पिताः
केतक्यः सिन्धुवाराश्च वासन्त्यश्च मनोरमाः
माधव्यो गन्धपूर्णाश्च कुन्दगुल्माश्च पुष्पिताः
चिरिबिल्वा मधूकाश्च वकुलाः प्रियकास्तथा
स्फूर्जकास्तिलकाश्चैव नागवृक्षाश्च पुष्पिताः
चूताः पाटलयश्चैव कोविदाराश्च पुष्पिताः
मुचुलिन्दार्जुनाश्चैव शिंशुपाः कुटजास्तथा
धवाः शाल्मलयश्चैव रक्ताः कुरबकास्तथा
नीलाशोकाश्च वरणा अङ्कोलाः पद्मकास्तथा
प्लवमानैः प्लवङ्गैस्तु सर्वे पर्याकुलीकृताः
चक्रवाकानुचरिताः कारण्डवनिषेविताः
प्लवैः क्रौञ्चैश्च सङ्कीर्णा वराहमृगसेविताः
ऋक्षैस्तरक्षुभिः सिंहैः शार्दूलैश्च भयावहैः
व्यालैश्च बहुभिर्भीमैः सेव्यमानाः समन्ततः
पद्मैः सौगन्धिकैः फुल्लैः कुमुदैश्चोत्पलैस्तथा
वारिजैर्विविधैः पुष्पै रम्यास्तत्र जलाशयाः
तस्य सानुषु कूजन्ति नानाद्विजगणास्तथा
स्नात्वा पीत्वोदकान्यत्र जले क्रीडन्ति वानराः
अन्योन्यं प्लावयन्ति स्म शैलमारुह्य वानराः
फलान्यमृतगन्धीनि मूलानि कुसुमानि च
बुभुजुर्वानरास्तत्र पादपानां मदोत्कटाः
द्रोणमात्रप्रमाणानि लम्बमानानि वानराः
ययुः पिबन्तो हृष्टास्ते मधूनि मधुपिङ्गलाः
पादपानवभञ्जन्तो विकर्षन्तस्तथा लताः
विधमन्तो गिरिवरान् प्रययुः प्लवगर्षभाः
वृक्षेभ्योऽन्ये तु कपयो नर्दन्तो मधुदर्पिताः
अन्ये वृक्षान् प्रपद्यन्ते प्रपतन्त्यपि चापरे
बभूव वसुधा तैस्तु सम्पूर्णा हरियूथपैः
यथा कलमकेदारैः पक्वैरिव वसुन्धरा
महेन्द्रमथ सम्प्राप्य रामो राजीवलोचनः
अध्यारोहन्महाबाहुः शिखरं द्रुमभूषितम्
ततः शिखरमारुह्य रामो दशरथात्मजः
कूर्ममीनसमाकीर्णमपश्यत् सलिलाकरम्
ते सह्यं समतिक्रम्य मलयञ्च महागिरिम्
आसेदुरानुपूर्व्येण समुद्रं भीमनिस्वनम्
अवरुह्य जगामाशु वेलावनमनुत्तमम्
रामो रमयतं श्रेष्ठः ससुग्रीवः सलक्ष्मणः
अथ धौतोपलतलां तोयौघैः सहसोत्थितैः
वेलामासाद्य विपुलां रामो वचनमब्रवीत्
एते वयमनुप्राप्ताः सुग्रीव वरुणालयम्
इहेदानीं विचिन्ता सा या नः पूर्वं समुत्थिता
अतः परमतीरोऽयं सागरः सरितां पतिः
न चायमनुपायेन शक्यस्तरितुमर्णवः
तदिहैव निवेशोऽस्तु मन्त्रः प्रस्तूयतामिति
यथेदं वानरबलं परं पारमवाप्नुयात्
इतीव स महाबाहुः सीताहरणकर्शितः
रामः सागरमासाद्य वासमाज्ञापयत्तदा
सर्वाः सेना निवेश्यन्तां वेलायां हरिपुङ्गव
सम्प्राप्तो मन्त्रकालो नः सागरस्यास्य लङ्घने
स्वां स्वां सेनां समुत्सृज्य मा च कश्चित् कुतो व्रजेत्
गच्छन्तु वानराः शूरा ज्ञेयं छन्नं बलं च नः
रामस्य वचनं श्रुत्वा सुग्रीवः सहलक्ष्मणः
सेनां न्यवेशयत्तीरे सागरस्य द्रुमायुते
विरराज समीपस्थं सागरस्य च तद्बलम्
मधुपाण्डुजलः श्रीमान् द्वितीय इव सागरः
वेलावनमुपागम्य ततस्ते हरिपुङ्गवाः
विनिविष्टाः परं पारं काङ्क्षमाणा महोदधेः
तेषां निविशमानानां सैन्यसन्नाहनिःस्वनः
अन्तर्धाय महानादमर्णवस्य प्रशुश्रुवे
सा वानराणां ध्वजिनी सुग्रीवेणाभिपालिता
त्रिधा निविष्टा महती रामस्यार्थपराऽभवत्
सा महार्णवमासाद्य हृष्टा वानरवाहिनी
वायुवेगसमाधूतं पश्यमाना महार्णवम्
दूरपारमसम्बाधं रक्षोगणनिषेवितम्
पश्यन्तो वरुणावासं निषेदुर्हरियूथपाः
चण्डनक्रग्रहं घोरं क्षपादौ दिवसक्षये
हसन्तमिव फेनौघैर्नृत्यन्तमिव चोर्मिभिः
चन्द्रोदयसमुद्धूतं प्रतिचन्द्रसमाकुलम्
तदादाय करैरिन्दुर्लिम्पतीव दिगङ्गनाः
अवगाढं महासत्त्वैर्नानाशैलसमाकुलम्
सुदुर्गं दुर्गमार्गं तमगाधमसुरालयम्
मकरैर्नागभोगैश्च विगाढा वातलोलिताः
उत्पेतुश्च निपेतुश्च प्रवृद्धा जलराशयः
अग्निचूर्णमिवाविद्धं भास्वराम्बु महोरगम्
सुरारिविषयं घोरं पातालविषमं सदा
सागरं चाम्बरप्रख्यमम्बरं सागरोपमम्
सागरं चाम्बरं चेति निर्विशेषमदृश्यत
सम्पृक्तं नभसाप्यम्भः सम्पृक्तं च नभोऽम्भसा
तादृग्रूपे स्म दृश्येते तारारत्नसमाकुले
समुत्पतितमेघस्य वीचिमालाकुलस्य च
विशेषो न द्वयोरासीत् सागरस्याम्बरस्य च
अन्योन्यमाहताः सक्ताः सस्वनुर्भीमनिस्वनाः
ऊर्मयः सिन्धुराजस्य महाभेर्य इवाहवे
रत्नौघजलसन्नादं विषक्तमिव वायुना
उत्पतन्तमिव क्रुद्धं यादोगणसमाकुलम्
ददृशुस्ते महोत्साहा वाताहतजलाशयम्
अनिलोद्धूतमाकाशे प्रवल्गन्तमिवोर्मिभिः
ततो विस्मयमापन्ना ददृशुर्हरयस्तदा
भ्रान्तोर्मिजलसन्नादं प्रलोलमिव सागरम्