कृत्वैवमुदकं तस्मै प्रस्थितौ रामलक्ष्मणौ
अवेक्षन्तौ वने सीतां पश्चिमां जग्मतुर्दिशम्
तौ दिशं दक्षिणां गत्वा शरचापासिधारिणौ
अविप्रहतमैक्ष्वाकौ पन्थानं प्रतिपेदतुः
गुल्मैर्वृक्षैश्च बहुभिर्लताभिश्च प्रवेष्टितम्
आवृतं सर्वतो दुर्गं गहनं घोरदर्शनम्
व्यतिक्रम्य तु वेगेन व्यालसिंहनिषेवितम्
सुभीमं तन्महारण्यं व्यतियातौ महाबलौ
ततः परं जनस्थानात् त्रिक्रोशं गम्य राघवौ
क्रौञ्चारण्यं विविशतुर्गहनं तौ महौजसौ
नानामेघघनप्रख्यं प्रहृष्टमिव सर्वतः
नानापक्षिगणैर्जुष्टं नानाव्यालमृगैर्युतम्
दिदृक्षमाणौ वैहेहीं तद्वनं तौ विचिक्यतुः
तत्र तत्रावतिष्ठन्तौ सीताहरणकर्शितौ
ततः पूर्वेण तौ गत्वा त्रिक्रोशं भ्रातरौ तदा
क्रोञ्चारण्यमतिक्रम्य मतङ्गाश्रममन्तरे
दृष्ट्वा तु तद्वनं घोरं बहुभीममृगद्विजम्
नानासत्त्वसमाकीर्णं सर्वं गहनपादपम्
ददृशाते तु तौ तत्र दरीं दशरथत्मजौ
पातालसमगम्भीरां तमसा नित्यसंवृताम्
आसाद्य तौ नरव्याघ्रौ दर्यास्तस्याविदूरतः
ददृशाते महारूपां राक्षसीं विकृताननाम्
भयदामल्पसत्त्वानां बीभत्सां सौद्रदर्शनाम्
लम्बोदरीं तीक्ष्णदंष्ट्रां करालां परुषत्वचम्
भक्षयन्तीं मृगान् भीमान् विकटां मुक्तमूर्धजाम्
प्रैक्षेतां तौ ततस्तत्र भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ
सा समासाद्य तौ वीरौ व्रजन्तं भ्रातुरग्रतः
एहि रंस्यावहेत्युक्त्वा समालम्बत लक्ष्मणम्
उवाच चैनं वचनं सौमित्रिमुपगुह्य सा
नाथ पर्वतकूटेषु नदीनां पुलिनेषु च
आयुःशेषमिमं वीर त्वं मया सह रंस्यसे
एवमुक्तस्तु कुपितः खड्गमुद्धृत्य लक्ष्मणः
कर्णनासौ स्तनौ चास्या निचकर्तारिसूदनः
कर्णनासे निकृत्ते तु विस्वरं सा विनद्य च
यथागतं प्रदुद्राव राक्षसी भीमदर्शना
तस्यां गतायां गहनं विशन्तौ वनमोजसा
आसेदतुरमित्रघ्नौ भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ
लक्ष्मणस्तु महातेजाः सत्त्ववाञ्छीलवाञ्छुचिः
अब्रवीत्प्राञ्जलिर्वाक्यं भ्रातरं दीप्ततेजसम्
स्पन्दते मे दृढं बाहुरुद्विग्नमिव मे मनः
प्रायशश्चाप्यनिष्टानि निमित्तान्युपलक्षये
तस्मात्सज्जीभवार्य त्वं कुरुष्व वचनं हितम्
ममैव हि निमित्तानि सद्यः शंसन्ति सम्भ्रमम्
एष वञ्चुलको नाम पक्षी परमदारुणः
आवयोर्विजयं युद्धे शंसन्निव विनर्दति
तयोरन्वेषतोरेवं सर्वं तद्वनमोजसा
सञ्जज्ञे विपुलः शब्दः प्रभञ्जन्निव तद्वनम्
संवेष्टितमिवात्यर्थं गगनं मातरिश्वना
वनस्य तस्य शब्दोभूद्दिवमापूरयन्निव
तं शब्दं काङ्क्षमाणस्तु रामः कक्षे सहानुजः
ददर्श सुमहाकायं राक्षसं विपुलोरसम्
आसेदतुस्ततस्तत्र तावुभौ प्रमुखे स्थितम्
विवृद्धमशिरोग्रीवं कबन्धमुदरेमुखम्
रोमभिर्निचितैस्तीक्ष्णैर्महागिरिमिवोच्छ्रितम्
नीलमेघनिभं रौद्रं मेघस्तनितनिःस्वनम्
अग्निज्वालानिकाशेन ललाटस्थेन दीप्यता
महापक्ष्मेण पिङ्गेन विपुलेनायतेन च
एकेनोरसि घोरेण नयनेनाशुदर्शिना
महादंष्ट्रोपपन्नं तं लेलिहानं महामुखम्
भक्षयन्तं महाघोरानृक्षसिंहमृगद्विपान्
घोरौ भुजौ विकुर्वाणमुभौ योजनमायतौ
आकर्षन्तं विकर्षन्तमनेकान् मृगयूथपान्
स्थितमावृत्य पन्थानं तयोर्भ्रात्रोः प्रपन्नयोः
अथ तौ समभिक्रम्य क्रोशमात्रे ददर्शतुः
महान्तं दारुणं भीमं कबन्धं भुजसंवृतम्
कबन्धमिव संस्थानादतिघोरप्रदर्शनम्
स महाबाहुरत्यर्थं प्रसार्य विपुलौ भूजौ
जग्राह सहितावेव राघवौ पीडयन्बलात्
खड्गिनौ दृढधन्वानौ तिग्मतेजोवपुर्धरौ
बाल्यादनाश्रयत्वाच्च लक्ष्मणस्त्वतिविव्यथे
उवाच च विषण्णः सन् राघवं राघवानुजः
पश्य मां वीर विवशं राक्षसस्य वशं गतम्
मयैकेन विनिर्युक्तः परिमुञ्चस्व राघव
मां हि भूतबलिं दत्त्वा पलायस्व यथासुखम्
अधिगन्तासि वैदेहीमचिरेणेति मे मतिः
प्रतिलभ्य च काकुत्स्थ पितृपैतामहीं महीम्
तत्र मां राम राज्यस्थः स्मर्तुमर्हिसि सर्वदा
लक्ष्मणेनैवमुक्तस्तु रामः सौमित्रिमब्रवीत्
मा स्म त्रासं कृथा वीर न हि त्वादृग्विषीदति
एतस्मिन्नन्तरे क्रूरो भ्रातरौ रामलक्ष्मणौ
पप्रच्छ घननिर्घोषः कबन्धो दानवोत्तमः
कौ युवां वृषभस्कन्धौ महाखङ्गधनुर्धरौ
घोरं देशमिमं प्राप्तौ मम भक्षावुपस्थितौ
वदतं कार्यमिह वां किमर्थं चागतौ युवाम्
इमं देशमनुप्राप्तौ क्षुधार्तस्येह तिष्ठतः
सबाणचापखड्गौ च तीक्ष्णशृङ्गाविवर्षभौ
ममास्यमनुमम्प्राप्तौ दुर्लभं जीवितं पुनः
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा कबन्धस्य दुरात्मनः
उवाच लक्ष्मणं रामो मुखेन परिशुष्यता
कृच्छ्रात्कृच्छ्रतरं प्राप्य दारुणं सत्यविक्रम
व्यसनं जीवितान्ताय प्राप्तमप्राप्य तां प्रियाम्
कालस्य सुमहद्वीर्यं सर्वभूतेषु लक्ष्मण
त्वां च मां नरव्याघ्र व्यसनैः पश्य मोहितौ
शूराश्च बलवन्तश्च कृतास्त्राश्च रणाजिरे
कालाभिपन्नाः सीदन्ति यथा वालुकसेतवः
इति ब्रुवाणो दृढसत्यविक्रमो महायशा दाशरथिः प्रतापवान्
अवेक्ष्य सौमित्रिमुदग्रपौरुषं स्थिरां तदा स्वां मतिमात्मनाकरोत्