अथ तं व्यथया दीनं सविशेषममर्षितम्
श्वसन्तमिव नागेन्द्रं रोषविस्फारितेक्षणम्
आसाद्य रामः सौमित्रिं सुहृदं भ्रातरं प्रियम्
उवाचेदं स धैर्येण धारयन् सत्त्वमात्मवान्
निगृह्य रोषं शोकं च धैर्यमाश्रित्य केवलम्
अवमानं निरस्येमं गृहीत्वा हर्षमुत्तमम्
उपक्लृप्तं हि यत्किञ्चिदभिषेकार्थमद्य मे
सर्वं विसर्जयक्षिप्रं पुरु कार्यं निरत्ययम्
सौमित्रे योऽभिषेकार्थे मम सम्भारसम्भ्रमः
अभिषेकनिवृत्त्यर्थे सोऽस्तु सम्भारसम्भ्रमः
यस्या मदभिषेकार्थे मानसं परितप्यते
माता मे सा यथा न स्यात् सविशङ्का तथा कुरु
तस्याः शङ्कामयं दुःखं मुहूर्त्तमपि नोत्सहे
मनसि प्रतिसञ्जातं सौमित्रेऽहमुपेक्षितुम्
न बुद्धिपूर्वं नाबुद्धंस्मरामीह कदाचन
मातॄणां वा पितुर्वाहं कृतमल्पं च विप्रियम्
सत्यः सत्याभिसन्धश्च नित्यं सत्यपराक्रमः
परलोकभयाद्भीतो निर्भयोऽस्तु पिता मम
तस्यापि हि भवेदस्मिन् कर्मण्यप्रतिसंहृते
सत्यं नेति मनस्तापस्तस्य तापस्तपेच्च माम्
अभिषेकविधानं तु तस्मात् संहृत्य लक्ष्मण
अन्वगेवाहमिच्छामि वनं गन्तुमितः पुनः
मम प्रव्राजनादद्य कृतकृत्या नृपात्मजा
सुतं भरतमव्यग्रमभिषेचयिता ततः
मयि चीराजिनधरे जटामण्डलधारिणि
गतेऽरण्यं च कैकेय्या भविष्यति मनस्सुखम्
बुद्धिः प्रणीता येनेयं मनश्च सुसमाहितम्
तं तु नार्हामि सङ्क्लेष्टुं प्रव्रजिष्यामि माचिरम्
कृतान्तस्त्वेव सौमित्रे द्रष्टव्यो मत्प्रवासने
राज्यस्य च वितीर्णस्य पुनरेव निवर्तने
कैकेय्याः प्रतिपत्तिर्हि कथं स्यान्मम पीडने
यदि भावो न दैवोऽयं कृतान्तविहितो भवेत्
जानासि हि यथा सौम्य न मातृषु ममान्तरम्
भूतपूर्वं विशेषो वा तस्या मयि सुतेऽपि वा
सोभिषेकनिवृत्त्यर्थैः प्रवासार्थैश्च दुर्वचैः
उग्रैर्वाक्यैरहं तस्या नान्यद्दैवात्समर्थये
कथं प्रकृतिसंपन्ना राजपुत्री तथागुणा
ब्रूयात् सा प्राकृतेव स्त्री मत्पीडां भर्तृसन्निधौ
यदचिन्त्यं तु तद्दैवं भूतेष्वपि न हन्यते
व्यक्तं मयि च तस्यां च पतितो हि विपर्ययः
कश्च दैनेव सौमित्रे योद्धुमुत्सहते पुमान्
यस्य न ग्रहणं किञ्चित् कर्मणोऽन्यत्र दृश्यते
सुखदुःखे भयक्रोधौ लाभालाभौ भवाभवौ
यच्च किञ्चित्तथाभूतं ननु दैवस्य कर्म तत्
ऋषयोप्युग्रतपसो दैवेनाभिप्रपीडिताः
उत्सृज्य नियमांस्तीव्रान् भ्रश्यन्ते काममन्युभिः
असङ्कल्पितमेवेह यदकस्मात् प्रवर्त्तते
निवर्त्त्यारम्भमारब्धं ननु दैवस्य कर्म तत्
एतया तत्त्वया बुद्ध्या संस्तभ्यात्मानमात्मना
व्याहतेऽप्यभिषेके मे परितापो न विद्यते
तस्मादपरितापः संस्त्वमप्यनुविधाय माम्
प्रतिसंहारय क्षिप्रमाभिषेचनिकीं क्रियाम्
एभिरेव घटैः सर्वैरभिषेचनसम्भृतैः
मम लक्ष्मण तापस्ये व्रतस्नानं भविष्यति
अथवा किं ममैतेन राजद्रव्यमतेन तु
उद्धृतं मे स्वयं तोयं व्रतादेशं करिष्यति
मा च लक्ष्मण सन्तापं कार्षिर्लक्ष्म्या विपर्यये
राज्यं वा वनवासो वा वनवासो महोदयः
न लक्ष्मणास्मिन् खलु कर्मविघ्ने माता यवीयस्यतिशङ्कनीया
दैवाभिपन्ना हि वदत्यनिष्टं जानासि दैवं च तथा प्रभावम्