विश्वामित्रवचः श्रुत्वा राघवः सहलक्ष्मणः
विस्मयं परमं गत्वा विश्वामित्रमथाब्रवीत्
अत्यद्भुतमिदं ब्रह्मन् कथितं परमं त्वया
गङ्गावतरणं पुण्यं सागरस्यापि पूरणम्
क्षणभूतेव नौ रात्रिः संवृत्तेयं महातपः
इमां चिन्तयतस्सर्वां निखिलेन कथां तव
तस्य सा शर्वरी सर्वा सह सौमित्रिणा तदा
जगाम चिन्तयानस्य विश्वामित्रकथां शुभाम्
ततः प्रभाते विमले विश्वामित्रं महामुनिम्
उवाच राघवो वाक्यं कृताहिनकमरिन्दमः
गता भगवती रात्रिः श्रोतव्यं परमं श्रुतम्
तरामस् तरितां श्रेष्ठां पुण्यां त्रिपथगां नदीम्
नौरेषा हि सुखास्तीर्णा ऋषीणां पुण्यकर्मणाम्
भगवन्तमिह प्राप्तं ज्ञात्वा त्वरितमागता
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा राघवस्य महात्मनः
सन्तारं कारयामास सर्षिसङ्घः सराघवः
उत्तरं तीरमासाद्य सम्पूज्यर्षिगणं तदा
गङ्गाकूले निविष्टास्ते विशालां ददृशुः पुरीम्
ततो मुनिवरस्तूर्णं जगाम सहराघवः
विशालां नगरीं रम्यां दिव्यां स्वर्गोपमां तदा
अथ रामो महाप्राज्ञो विश्वामित्रं महामुनिम्
पप्रच्छ प्राञ्जलिर्भूत्वा विशालामुत्तमां पुरीम्
कतमो राजवंशोऽयं विशालायां महामुने
श्रोतुमिच्छामि भद्रं ते परं कौतूहलं हि मे
तस्य तद्वचनं श्रुत्वा रामस्य मुनिपुङ्गवः
आख्यातुं तत्समारेभे विशालस्य पुरातनम्
श्रूयतां राम शक्रस्य कथां कथयतः शुभाम्
अस्मिन् देशे तु यद्वृत्तं तदपि शृणु राघव
पूर्वं कृतयुगे राम दितेः पुत्रा महाबलाः
अदितेश्च महाभाग वीर्यवन्तः सुधार्मिकाः
ततस्तेषां नरश्रेष्ठ बुद्धिरासीन्महात्मनाम्
अमरा अजराश्चैव कथं स्याम निरामयाः
तेषां चिन्तयतां राम बुद्धिरासीन्महात्मनाम्
क्षीरोदमथनं कृत्वा रसं प्राप्स्याम तत्र वै
ततो निश्चित्य मथनं योक्त्रं कृत्वा च वासुकिम्
मन्थानं मन्दरं कृत्वा ममन्थुरमितौजसः
वमन्तो ऽति विषन् तत्र ददंशुर् दशनैः शिलाः
उत्पपाताग्निसङ्काशं हालाहलमहाविषम्
ततो दग्धं जगत्सर्वं सदेवासुरमानुषम्
अथ देवा महादेवम् शङ्करम् शरणार्थिनः
जग्मुः पशुपतिम् रुद्रम् त्राहि त्राहीति तुष्टुवुः
एवम् उक्तस् ततो देवैर् देवेश्वरः प्रभुः
प्रादुर् आसीत् ततो ऽत्रैव शङ्खचक्रधरो हरिः
उवाचैनं स्मितङ् कृत्वा रुद्रम् शूलधरम् हरिः
दैवतैर् मथ्यमानस् तु तत् पूर्वं समुपस्थितम्
तत् त्वदीयं सुरश्रेष्ठः सुराणाम् अग्रतो हि यत्
अग्र पूजामिह स्थित्वा गृहाणेदम् विषम् प्रभो
इत्य् उक्त्वा च सुरश्रेष्ठस् तत्रैवान्तरधीयत
देवतानाम् भयन् दृष्ट्वा श्रुत्वा वाक्यम् तु शारङ्गिणः
हालाहलम् विषङ् घोरं सञ्जग्राहामृतोपमम्
देवान् विसृज्य देवेशो जगाम भगवान् हरः
ततो देवासुराः सर्वे ममन्थू रघुनन्दन
प्रविवेशाथ पातालम् मन्थानः पर्वतोत्तमः
ततो देवाः स गन्धर्वाः तुष्टुवुः मधुसूदनम्
त्वङ् गतिः सर्व भूतानाम् विशेषेण दिवौकसाम्
पालयास्मान् महाबाहो गिरिम् उद्धर्तुम् अर्हसि
इति श्रुत्वा हृषीकेशः कामठम् रूपम् आस्थितः
पर्वतम् पृष्ठतः कृत्वा शिश्ये तत्रोदधौ हरिः
पर्वताग्रन् तु लोकात्मा हस्तेन आक्रम्य केशवः
देवानाम् मध्यतः स्थित्वा ममन्थ पुरुषोत्तमः
अथ वर्षसहस्रेण आयुर्वेदमयः पुमान्
उदतिष्ठत् सुधर्मात्मा सदण्डः सकमण्डलुः
पूर्वं धन्वन्तरिर्नाम अप्सराश्च सुवर्चसः
अप्सु निर्मथनादेव रसस्तस्माद्वरस्त्रियः
उत्पेतुर्मनुजश्रेष्ठ तस्मादप्सरसोऽभवन्
षष्टिः कोट्योऽभवंस्तासामप्सराणां सुवर्चसाम्
असङ्ख्येयास्तु काकुत्स्थ यास्तासां परिचारिकाः
न ताः स्म प्रतिगृह्णन्ति सर्वे ते देवदानवाः
अप्रतिग्रहणादेव तेन साधारणाः स्मृताः
वरुणस्य ततः कन्या वारुणी रघुनन्दन
उत्पपात महाभागा मार्गमाणा परिग्रहम्
दितेः पुत्रा न तां राम जगृहुर्वरुणात्मजाम्
अदितेस्तु सुता वीर जगृहुस्तामनिन्दिताम्
असुरास्तेन दैतेयाः सुरास्तेनादितेः सुताः
हृष्टाः प्रमुदिताश्चासन् वारुणीग्रहणात्सुराः
उच्चैश्श्रवा हयश्रेष्ठो मणिरत्नं च कौस्तुभम्
उदतिष्ठन्नरश्रेष्ठ तथैवामृतमुत्तमम्
अथ तस्य कृते राम महानासीत्कुलक्षयः
अदितेस्तु ततः पुत्रा दितेः पुत्रानसूदयन्
एकतोऽभ्यागमन् सर्वे ह्यसुरा राक्षसैस्सह
युद्धमासीन्महाघोरं वीर त्रैलोक्यमोहनम्
यदा क्षयं गतं सर्वं तदा विष्णुर्महाबलः
अमृतं सोऽहरत्तूर्णं मायामास्थाय मोहिनीम्
ये गताभिमुखं विष्णुमक्षयं पुरुषोत्तमम्
सम्पिष्टास्ते तदा युद्धे विष्णुना प्रभविष्णुना
अदितेरात्मजा वीरा दितेः पुत्रान्निजघिनरे
तस्मिन् युद्धे महाघोरे दैतेयादित्ययोर्भृशम्
निहत्य दितिपुत्रांश्च राज्यं प्राप्य पुरन्दरः
शशास मुदितो लोकान् सर्षिसङ्घान् सचारणान्